Betere tarieven voor freelancers: wat is er de afgelopen twee jaar gebeurd?

Rechtszaak Britt van Uem en Ruud Rogier
De euforie was groot, toen op 1 november 2019 bekend werd dat freelancers Britt van Uem en Ruud Rogier de rechtszaak een betere betaling af te dwingen, hadden gewonnen. Ze konden aanspraak maken op een ongeveer 50 procent hogere vergoeding voor hun werk. Het was in Nederland niet eerder voorgekomen dat freelancers een dergelijke zaak van een grote mediapartij wonnen.

Al schreef Van Uem later dat ze twijfelde of ze anderen aan zou raden te doen wat zij deed, namelijk een opdrachtgever voor de rechter slepen. Ruud Roger was positiever. “De uitspraak blijft voor mij een hoogtepunt, een mijlpaal. De rechter heeft een bodem gelegd in de tarieven. Het is natuurlijk absurd dat we dat via de rechter moesten afdwingen en het tarief is nog te laag, maar het is een begin.”

Ondanks de verwachting dat het niet mogelijk zou zijn om in hoger beroep te gaan - het gevorderde bedrag bleef namelijk onder de 1750 euro - gaat de rechtszaak toch een nieuwe ronde in. DPG Media gaat in hoger beroep tegen het vonnis van de kantonrechter, zo is eind januari 2020 bekend geworden. Zakelijk directeur Bart Verkade liet toen weten dat DPG Media het met alle onderdelen van het vonnis oneens is. En ze kunnen dit niet onbeantwoord laten, “mede omdat de NVJ het uitlegt als een vonnis met algemene werking”. “Ons budget voor freelancers bij de dagbladen is dit jaar 35 miljoen euro. Als daar de helft bij moet, dan kan dat niet.” NU, begin 2021, is er nog geen datum voor die rechtszaak. De NVJ kondigde al tegenzet aan freelancers te zoeken die een uitgebreidere claim wilden indienen. Ook daarvan is nog niets vernomen.

Op de dag van de uitspraak over betere betaling van Britt van Uem en fotograaf Ruud Rogier lanceerde de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) en de Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten (NVF) ook de campagne ‘Fotojournalistiek Heeft Een Prijs’. De campagne was bedoeld om meer erkenning te krijgen voor het vak en voor professionele tarieven. Dat heeft nog niet geleid tot veel hogere tarieven. Wel willen ook de fotografen aansluiten bij de fair pratice code.

Hoe het nu staat met de tarieven bij de uitgeverijen? Om nog even bij DPG media te blijven, de uitgever heeft vorig jaar het basistarief voor artikelen bij de regionale dagbladen verhoogd met 10 procent naar 14,5 cent per woord. Een besluit dat volgens Verkade los staat van de rechtszaak.

En begin deze maand werd bekend dat de uitgever per 1 maart de tarieven voor freelancers van de nieuwe opgerichte redactie servicejournalistiek gelijk trekt. Dat betekent dat sommige freelancers er financieel op achteruit gaan. De nieuwe redactie betaalt freelancers het standaard woordtarief dat ook voor de landelijke katernen van het Algemeen Dagblad geldt: zo’n 27 cent per woord.

Bij Mediahuis kwam eind december het bericht dat fotojournalisten niet meer betaald worden per foto, maar per opdracht. Aan de nieuwe structuur is een verhoging van het tarief gekoppeld. Fotojournalisten die voor de regionale Mediahuis-kranten werken krijgen voortaan 55 euro per opdracht. Bij de kranten in de regio ‘zuid’ (het Leidsch Dagblad en het Haarlems Dagblad) lag het tarief voorheen op 48 euro. In de regio ‘noord’ kregen fotografen 30 euro per foto.

Koppeling tussen cao aan tarieven voor freelancers
De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) maakt zich al jaren hard voor betere voorwaarden voor freelance journalisten (zie ook de campagne Journalistiek heeft een Prijs en Fotojournalistiek heeft een Prijs).

Vorig jaar november boekte de NVJ resultaat met het afsluiten van de cao Publieke Omroepen en het ondertekenen van de Fair Practice Code. Daarin zijn afspraken gemaakt over de minimumtarieven voor freelancers bij de publieke omroepen. Daarnaast bevat de Fair Practice Code afspraken over de arbeidsvoorwaarden van de werkenden bij de buitenproducenten die voor de publieke omroepen programma’s maken. Freelance journalisten ontvangen een uurtarief van minimaal 150 procent van de vergelijkbare cao-schaal, minimaal tussen de 32 euro (beginner) en de 37 euro (ervaren) per uur. De bedragen stijgen mee met de stijging van de cao-lonen.

Hoewel hij deze afspraak toejuicht stelde minister Arie Slob van Media vorig jaar in de Kamerbrief ‘Arbeidsmarkt in de mediasector’ dat werkgevers in de media over het algemeen niet zo positief zijn over die koppeling tussen cao en tarieven voor freelancers. “Invoering van minimumtarieven zou volgens werkgevers leiden tot een kostenstijging”.

De beroepsvereniging was teleurgesteld en miste in die brief concrete maatregelen om de positie van freelancers te verbeteren. Slob gaf eind 2020 ook aan geen extra maatregelen te nemen om de positie van freelancers binnen het medialandschap te verbeteren.

Eerder dat jaar sneuvelde het plan om op landelijk niveau de in 2019 gesloten cao voor architectenbureaus te laten dienen als uitgangspunt voor andere sectoren met veel freelancers, zoals de journalistiek. Hoewel toezichthouder Autoriteit en Consument (ACM) de weg vrijmaakte voor experimenten in collectieve minimumtarieven in alle zzp-sectoren en voor- en tegenstanders met allerlei ideeën kwamen, zag het kabinet er geen heil in. De voorstellen brengen volgens het kabinet voor alle zelfstandigen te veel administratieve lasten met zich mee om effectief te zijn.

Bij het meeste recente akkoord over de cao Uitgeverijbedrijf is het de NVJ niet gelukt om ook afspraken te maken over een minimumtarief voor freelancers. Vandaar dat de NVJ het akkoord neutraal aan de leden voorlegde, die het wel massaal steunden. Nu zijn beide partijen dus wel bereid daarover in onderhandeling te gaan.

Eerlijke tarieven, contractvormen en schijnconstructies op de kaart gezet
2020 was ook het jaar van payrolling, of althans, het rechtzetten van de ongelijkheid die daardoor ontstaat tussen vaste medewerkers en freelancers. Vakbond FNV en beroepsvereniging NVJ zeiden in 2018 al dat het gebruik van payrolling leidt tot structurele onderbetaling van omroepmedewerkers die bijvoorbeeld via Tentoo worden ingehuurd. Volgens de FNV verdienen omroepmedewerkers via Tentoo 30 tot 40 procent minder dan collega’s in vaste dienst.

Diverse regionale omroepen hebben vorig jaar aangegeven te zullen stoppen met het inhuren van flexwerkers via payrolbedrijven. En na een gesprek tussen de FNV en de Regionale Publieke Omroep (RPO) over payrolling, eerlijke tarieven en contractvormen bleek dat er ook compensatie komt voor medewerkers van elf regionale omroepen die via payroll- en zzp-constructies geld misliepen, zo meldde het AD.

Samen sta je sterk: freelancers organiseren zich
Afgelopen jaar zijn er ook diverse initiatieven geweest om de verschillen tussen medewerkers in vaste dienst en freelancers aan te kaarten. Half februari was het een jaar geleden dat een groep van 55 freelancers van NRC niet op het werk verscheen. Daarmee wilden ze aandacht vragen voor hun wankele positie. Ze werken min of meer vast op de redactie, veelal op de onaangename uren, maar hebben geen rechten zoals de collega’s in vaste dienst en krijgen minder betaald. Een echte eis was er niet, maar NRC-freelancer Matthijs Valent, die namens de groep het woord voerde, was solidariteit en bewustwording de belangrijkste winst van de stakingsdag van de NRC-freelancers. Maar een jaar na de staking pleiten NRC-freelancers en 180 NRC-collega’s, voor een grondige herziening van de freelance tarieven.

Naast NRC hebben freelancers bij de Volkskrant en Trouw zich ook georganiseerd, om met de hoofdredacties van hun kranten te praten over toekomstperspectieven, vergoedingen en transparantie. En met resultaat: ze kregen meer duidelijkheid over hun rol bij de krant en hun toekomstperspectieven of kregen meer inspraak.

De site Freelancevoorwaarden.nl probeert ook een steentje bij te dragen in die discussie over eerlijke voorwaarden. Het project werd in 2018 gelanceerd door freelance journalist Nick Kivits. Twee jaar na de start concludeert Kivits in een analyse van de voorwaarden van 61 opdrachtgevers (inmiddels staan er 63 op de site, red.) dat bij hergebruik de freelancer vaak aan het kortste eind trekt. Vrijwel alle omroepen en uitgeverijen willen artikelen en foto’s die freelancers leveren onbeperkt blijven gebruiken en aan anderen doorverkopen. In de meeste gevallen deelt een freelancer niet mee in de winst.