‘Prijs voor onderzoeksjournalistiek onder vuur door gebrek aan onderzoek’

Het is niet chique om iemand een journalistieke prijs te misgunnen. Zeker niet als het om maatschappelijk relevante onthullingen gaat. Al snel word je jaloezie verweten als je kritische vragen stelt bij een nominatie.

Arnold Karskens werd bijkans een paria toen hij in een volle theaterzaal de Volkskrant-verslaggever Nathalie Righton van plagiaat beschuldigde toen ze een Tegel won. Righton had de kosten voor de politietrainingsmissie in Kunduz becijferd, maar dat had Karskens ook gedaan in dagblad De Pers. Die kwestie liep hoog op en beschadigde reputaties.

Karskens meende dat het ‘moreel totaal verwerpelijk’ was om een stuk ‘in te zenden’ dat al geschreven was. ‘Het is een afgang van de jury om het niet te checken. Zij moet de prijs teruggeven en de jury moet excuses maken.’ De Volkskrant sloeg terug en noemde Karskens ‘onsportief, onbeschoft en enorm kinderachtig’.

Hij moest niet zeuren. ‘Alleen maar omdat hij ook een verhaal heeft gemaakt dat van dezelfde vraagstelling uitgaat. Hij had het niet zo handig opgeschreven. Wij hebben het beter gedaan. We waren ons ook bewust van het stuk van Karskens. Het idee was niet nieuw, maar dat hoeft ook niet’, reageerde toenmalig hoofdredacteur Philippe Remarque.

Nieuwe discussie opgelaaid
Tien jaar na Karkens’ oerkreet is er nieuw discussie opgelaaid over nominaties van prijzen. Nu niet bij de Tegel, maar bij De Loep, een prijzenfestival dat wordt georganiseerd door VVOJ, de Vereniging Van Onderzoeksjournalisten. Op 24 juni is de uitreiking in Grand Café Horta in Antwerpen.

Geschreeuwd wordt er nog niet, wel gegniffeld over het gebrek aan onderzoekend vermogen bij de jury van de tegellichters.

Rondom twee inzendingen is er geroezemoes ontstaan. De eerste gaat over mogelijke belangenverstrengeling van jurylid Felix Voogt. De journalist van Investico kwam in de categorie ‘controlerende journalistiek’ op de longlist terecht met een verhaal in De Groene: De afbraak van de huurrechter. Dat stuk schreef hij samen met Michelle Salomons

Maar Voogt is dit jaar ook jury-lid, omdat hij vorig jaar de aanmoedigingsprijs won.

Is dat niet gek? Een jurylid dat zijn eigen werk kan aanprijzen? Juryvoorzitter Kees van den Bosch reageert verbaasd als we hem confronteren met de kwestie. ‘Dat zou een blunder zijn’.

Even later belt hij terug. ‘Het is niet in strijd met het reglement’, stelt hij. De VVOJ-regels verbieden namelijk dat juryleden een prijs mogen winnen.

Ach zo. Voogt is een journalist die de Olympische gedachte aanhangt. Meedoen om níet te winnen? Van den Bosch, grappend en hardop denkend: ‘Ik denk dat hij in het zonnetje gezet wilde worden met zijn plaatsing op de longlist.’

Voogt zelf heeft een andere verklaring. Hij verwijst naar zijn co-auteur. ‘Michelle heeft dat stuk ingestuurd, uiteraard in overleg met mij. Ik heb me nog wel afgevraagd of het wel zou kunnen, maar dat leek me een vraag voor de deeljury van die categorie waar ik niet in zat. Ik heb dus ook niet geoordeeld over die inzending.’

Voogt maakt overigens geen kans meer om te winnen. Het verhaal is niet doorgedrongen tot de laatste drie nominaties die strijden om eremetaal in Antwerpen.

Wenkbrauwen gefronst
Dan de tweede kwestie. Die lijkt op de Karskens zaak. Nu draait het om de nominatie van verhaal De geheime coronadeals van Sywert, een inzending van Volkskrant-duo Frank Hendrickx en Tom Kreling.

De Volkskrant stuurde het stuk in en maakt op 24 juni kans om een Loep te winnen. Het concurreerde met het verhaal van Stefan Vermeulen en Jan Hein Strop van Follow The Money: Sywert van Lienden sluisde 9 miljoen euro naar persoonlijke holding. FTM zond het naar De Loep, maar het stuk haalde de longlist niet. En daarover zijn wenkbrauwen gefronst en is ook gecorrespondeerd.

Het verwijt is dat de Volkskrant zou pronken met nieuws van Follow The Money en hun inspanningen zou overdrijven, blijkt uit een mailtje in bezit van Villamedia.

Een: de onthullingen over Van Lienden zouden afkomstig zijn uit een openbaar lek dat beschikbaar was op redacties van NRC, FTM en Volkskrant. Dus, wat was er bijzonder aan de scoop?

Twee: De Volkskrant zou zich subtiel de onthulling over de verdiensten van Van Lienden en zijn maten hebben toegeëigend in de toelichting van de inzending. Jury voorzitter Van den Bosch, zelf twintig jaar ervaring bij onderzoeksprogramma Argos, is op de hoogte van de discussie, maar kiest geen partij.

‘Wij zijn niet van de onderzoekspolitie. We doen ons best om inzendingen grondig te beoordelen. We lichten onze keuzes toe in het juryrapport. Eventuele discussie over die keuzes mag best maar dan zien we die het liefst tussen de journalisten onderling’, schrijft hij in een mailtje.

Maar had de jury deze kwestie niet even goed moeten uitzoeken? Van den Bosch desgevraagd: ‘Het werk van De Loep-jury is al zwaar genoeg, we hebben honderd inzendingen te beoordelen. Ik vond het een beetje ongemakkelijk dat niet genomineerden uitspraken deden over het werk van anderen. We baseren ons op de toelichting bij de inzendingen. We gaan niet in onderlinge discussies’, zegt hij.

Frank Hendrickx, een van de auteurs, is zich van geen kwaad bewust. ‘We hebben naar FTM verwezen in ons stuk en het ook aangegeven bij de jury. Ze waren een uur eerder met het bericht hoeveel Sywert had verdiend. Ja, dat was balen. Toen zij publiceerden was ik net aan het tikken, want wij hadden die informatie uit de KvK ook’, zegt hij.

Hendrickx laat weten blij te zijn dat Follow The Money ook over Sywert-gate schreef. ‘Van Lienden had allerlei vrienden die hij opjutte tegen ons. Het was goed dat we er niet alleen voorstonden’, zegt hij.

Bij uitreiking van De Tegels kon Follow The Money subtiel terugslaan naar De Volkskrant. Daar streden FTM en De Volkskrant opnieuw om de prijzen met hun Sywert-gate scoops. De Volkskrant won in de categorie ‘nieuws’.

Strop en Vermeulen, de laatste inmiddels bij NRC, hoefden geen theater bij elkaar te schreeuwen om de eer te redden. De oproep aan de leden van FTM om hun verhaal te promoten, bleek effectief. De heren wonnen de publieksprijs.