Lezen en kijken: Het zorgvuldig gepolijste imago van Hitler
Bij uitgeverij Hollands Diep verscheen recent een fascinerend fotoboek over het in decennia zorgvuldig gepolijste imago van Adolf Hitler. Ook wordt er dezer dagen op NPO2 een driedelige documentaireserie uitgezonden onder de titel 'Hitler en de macht van het beeld'. Daarvoor is gebruikgemaakt van foto’s en filmmateriaal uit het onderzoek van de auteurs van het boek, Erik Somers en René Kok.
Is 77 jaar na zijn ondergang niet alles al gezegd over deze man? Toch niet, blijkt uit ‘Adolf Hitler - De beeldbiografie’ van auteurs Erik Somers & René Kok. Sterker, nu een andere dictator z’n eigen grootrijk-fantasie probeert te realiseren, is het interessant te zien welke rol propaganda speelde in het transformeren van een wat muizige politicus tot Führer.
Somers en Kok, beiden werkzaam bij het NIOD, selecteerden honderden foto’s en voorzagen ze van uitmuntende beschrijvingen. Sommige foto’s redden het indertijd niet eens tot publicatie. Omdat Hitler er wat knullig op stond. Of omdat zijn kniekousen en dromerige blik onder een boom te potsierlijk werden bevonden.
Andere foto’s waren te intiem of beeldden in ongenade gevallen partijgenoten af, zoals de in 1934 geëxecuteerde Ernst Röhm. Hitlers zorgvuldig bewaakte imago maakt dat je al bladerend soms wordt verrast: Hitler, onbespied lachend bij een model van de Volkswagen waarmee hij werd verrast op zijn verjaardag in 1938. Huiselijke foto’s waarop Hitler een dutje doet.
Of de late foto’s uit 1945 waarbij het maskergelaat, veroorzaakt door vermoedelijke Parkinson, nauwelijks valt te verhullen. De stoere stoïcijnse blik nog enkel een herinnering aan de tijd waarin Die Marke Hitler werd opgebouwd. Somers en Kok duiken in platgetreden Hitler-historie nog onbekende en schrijnende pareltjes op: ‘oom Hitler’ die vijf jaar lang een oprechte vriendschapsband onderhield met een jonge fan, na een propaganda-evenement. Tot het meisje via een grootmoeder niet zuiver Arisch bleek. ‘In herdrukken van Jugend um Hitler worden haar foto’s vervangen’, constateren Somers en Kok sober.
De ironie: geen ruimte voor leugens, wat propaganda in essentie toch is. Rest - met kennis achteraf - enkel verbazing over de effectiviteit waarmee de meeste Duitsers zich lieten inpakken door de combinatie van fotografie, design, massamedia en media-repressie.
Tegelijk is de waarschuwing die uit het boek opstijgt actueel: Poetin gebruikte identieke methodes en bleek niet minder succesvol. Hij maakte verder dankbaar gebruik van de televisie- en theaterachtergrond van Vladislav Soerkov, om met succes het imago van sterke man op de Russische bevolking te projecteren. Soerkov zit volgens geruchten sinds april dit jaar onder huisarrest, omdat hij volgens Poetin geld heeft verduisterd. So it goes, schreef Vonnegut.
Erik Somers en René Kok: Adolf Hitler. De beeldbiografie. Uitgeverij Hollands Diep, ISBN 9789048835980, 399 pagina’s, € 49,99
Praat mee