Framing the War: Honderd dagen Oekraïne-oorlog in foto’s en cartoons te zien in Den Haag

Gisteren sprak Eppo van Nispen tot Sevenaer, directeur van Beeld en Geluid, een openingsspeech uit die Villamedia hieronder in zijn geheel publiceert.

‘Welkom. Mijn openingswoorden zullen anders dan anders zijn. Ik ben namelijk niet blij dat u hier bent. U had hier nu niet moeten zijn. Die oorlog had nu niet moeten zijn.

Net zomin als de ontheemde Oekraïners. Vooral hier in Nederland, vrouwen en kinderen, zonder hun man, vader, opa, vriend, die hier, vlak buiten de deur, voor het huis van onze dierbare buurman, de Oekraïense ambassade, wanhopig in de rij staan op zoek naar een veilig onderkomen.

Maar die oorlog is er. Vandaag, voor de 141e dag. En morgen en overmorgen. Aan die hoeveelheid oorlogsdagen lijkt voorlopig geen eind te komen. Dus ook niet aan de stroom van vluchtelingen en verschrikkingen.

Een oorlog kent geen winnaars. De geschiedenis bewijst dat keer op keer. Ondanks dat zijn wij, de mens, blijkbaar niet in staat om dat in te zien. Waar ook ter wereld, iedere keer vervallen wij in een zinloze strijd die niets met een waardig en menselijk bestaan heeft te maken.

Onze ogen ervoor sluiten kan niet en mag niet. We zullen ze steeds moeten openen. Opnieuw en opnieuw. Want voor je het weet lijkt deze oorlog een constante te worden en verdwijnt hij van de voorpagina naar de achtergrond. Wordt de rij vluchtelingen hier voor de deur normaal. Het is belangrijk dat die oorlog, zolang ze duurt, in het zicht blij. Zodat we blijven zien welke waanzin plaatsvindt.

Beeld & Geluid Den Haag staat voor de vrijheid van pers als pijler van de inderdaad bevochten vrijheid. Dat zit in ons DNA. De afgelopen twee jaar hebben wij meer dan 28 miljoen euro gestopt in onderzoek naar de wisselwerking tussen media en maatschappij. Dat doen we terugkijkend, met behulp van ons enorme media-archief met geweldige collecties als tijdcapsules en door een actieve betrokkenheid bij de actualiteit. We onderschrijven daarbij in het bijzonder het belang van goede en onafhankelijke journalistiek en van een nieuwswijze samenleving, waarin iedereen van jong tot oud zich bewust is van het belang en de totstandkoming van betrouwbaar nieuws en zijn of haar eigen rol in de verspreiding van informatie en beeldvorming over maatschappelijke ontwikkelingen.

De oorlogssituatie in Oekraïne laat de noodzaak en waarde van onafhankelijke nieuwsgaring en vrijheid van kritische reflectie op een niet mis te verstane
wijze zien. Die journalistieke onafhankelijkheid is het beste wapen om de oorlog te eindigen. Dat kan in woord, geluid en/of beeld.

In Framing the War hebben we gekozen voor de kracht van het beeld. Specifieker de unieke kracht van het evenzo unieke stilstaande maar in het hart bewegende beeld, de foto en de spotprent. De lens van de fotograaf en de tekenpen van de cartoonist. Geen krachtiger combinatie is denkbaar en verdient juist nu in de voorgrond te staan en het verhaal te vertellen van de eerste 100 dagen van deze oorlog.

Beeld en Geluid vindt het belangrijk dat de oorlog en de impact ervan letterlijk op ons netvlies blijven en wil bezoekers uitnodigen de periode van tijdens en na de invasie nog eens intensief te ervaren met behulp van die unieke combinatie van registrerende nieuwsfotografie en opiniërende getekende commentaren in de vorm van spotprenten.

De tentoonstelling neemt de bezoeker mee in de eerste 100 dagen vanaf de Russische invasie in Oekraïne op 24 februari van dit jaar. In ruim 200 foto’s en spotprenten van internationale nieuwsfotografen en cartoonisten ervaar je de impact en betekenis van deze oorlog op het Europese continent. De tentoonstelling is thematisch opgebouwd, met thema’s als De invasie, Schuilen & Vluchten, Protest & Propaganda, Politiek & Pers.

Als bezoeker van Framing the War zie je beelden van de oorlog en getekende commentaren daarop die je niet eerder hebt gezien. Je wordt geprikkeld om na te denken over wat je eigenlijk ziet als je beelden van de oorlog ziet. Wat is eigenlijk de bron van een foto? Heeft er iemand belang bij om dit zo te laten zien? Welk effect heeft het om juist dit beeld te vangen binnen het kader van een foto of een tekening? Welke vrijheid hebben fotojournalisten en cartoonisten daarbij in een oorlogssituatie?

Het sterkste van het sterkste beeld krijgt u hier te zien. In fotografie en in internationale cartoons over de oorlog. Met ieder hun invalshoek. Ik noem Vladimir Kazanevsky: een Oekraïense kunstenaar wiens beelden vaak heel rauw zijn en weinig ironie bevatten. Ahmed Qaddura: waarbij je ziet dat bepaalde objecten – zoals de meterslange tafel van Poetin – in veel cartoons terugkomen. Onze eigen Tjeerd Royaards, waarmee je ziet dat spotprenten van westerse kunstenaars (in dit geval Royaards zelf) vaak juist wél ironie bevatten. En Sergey Elkin: de enige cartoon van een Russische kunstenaar die in de tentoonstelling is opgenomen. Maar wie ook de laatste cartoonist in Rusland was en zijn land hee moeten verlaten vanwege de onderdrukking van de pers.

Zoals gezegd, wij vinden het belangrijk dat we met deze eigen productie letterlijk de relevantie kunnen laten zien van een vrije pers in een verschrikkelijke oorlog. Dat kunnen we niet alleen. Ik wil heel graag onze partners, het persbureau ANP en het internationale cartoonistenplatform Cartoon Movement bedanken, evenals de gemeente Den Haag, als stad van vrede en recht, en vfonds die allen meteen het belang zagen van deze tentoonstelling. En natuurlijk ieder die met de totstandkoming hee geholpen.

Tot en met 4 september zal Framing the War, precies 193 dagen na het begin van de invasie, te zien zijn.

Zonder de fotografen en cartoonisten hadden we niet die indrukwekkende kijk op de eerste 100 dagen oorlog in de Oekraïne kunnen geven. Zoals gezegd, ik ben niet blij dat u hier bent. Maar nu u hier dan toch bent, gebruik uw ogen. Geef ze de kost als nooit tevoren. Kijk goed, kijk beter. Door de talentvolle ogen van de tekenaar en de fotograaf. En besef wat u ziet. Een vrije pers is onontbeerlijk in het vertellen van het echte verhaal. Een verhaal dat bijdraagt aan het uiteindelijk stoppen van de waanzin van die oorlog en daarmee het verdwijnen van de rij vluchtelingen hier voor de deur.’