mgm nvj maart

— donderdag 11 februari 2021, 09:17 | 1 reactie, praat mee

Hoe benader je rechts-populistische partijen? ‘Zorg dat je weet waar je grens ligt’

Hoe benader je rechts-populistische partijen? ‘Zorg dat je weet waar je grens ligt’
© Duco de Vries

Léonie de Jonge (31), promoveerde op de succesfactoren van rechts-populistische partijen. Als haar iets is opgevallen, dan is het dat redacties in Nederland weinig visie hebben op de manier waarop ze rechts-populistische partijen benaderen. ‘We doen gewoon ons werk’, is niet zelden de repliek, maar daar kom je volgens de politicoloog niet mee weg. Laatste wijziging: 12 februari 2021, 08:58

Dit artikel wordt met je gedeeld door NVJ-lid Raymond Krul. Ook lid worden?

Het is een discussie die in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen steeds weer op popt: krijgen rechts-populistische politici als Geert Wilders en Thierry Baudet niet te veel aandacht in de media? En worden ze wel kritisch genoeg ondervraagd? Toen Op1 nog geen week na de bestorming van het Amerikaanse Capitool Thierry Baudet en Wybren van Haga aan tafel had, oogstte de talkshow flink wat kritiek.

De twee FVD-politici kregen alle ruimte om desinformatie te spuien, vonden de critici. Voormalig VPRO-directeur Hans Maarten van den Brink schreef in NRC dat Op1 symbool staat voor een publieke omroep die ‘liever meningen dan feiten brengt en alleen met amusement een breed publiek kan bereiken.’

Léonie de Jonge volgt dit soort discussies met veel belangstelling. In 2019 promoveerde de politicoloog aan de universiteit van Cambridge op de succesfactoren van rechts-populistische partijen in de Benelux. Ze nam daarbij het partijlandschap en het medialandschap onder de loep en interviewde voor haar onderzoek meer dan vijftig (hoofd)redacties.

Conclusie: gevestigde politieke partijen en media fungeren als ‘poortwachters’ voor wie de electorale arena mag betreden en hebben daardoor grote invloed. Opvallend: in Luxemburg en Wallonië worden rechts-populistische partijen en politici consequent buitenspel gezet, met als uitkomst dat ze daar geen voet aan de grond hebben gekregen. ‘Als de worm eenmaal in de appel zit, zal deze zijn weg voortzetten – en is het fruit rot’, aldus een journalist van publieke omroep RTBF, een van de oprichters van het ‘mediacordon’ in Wallonië.

Overcompenseren
In Nederland is nooit sprake geweest van zoiets als een mediacordon. Een van de factoren die volgens De Jonge een rol spelen, is dat Nederlandse journalisten de opkomst van Pim Fortuyn begin deze eeuw niet zagen aankomen. ‘Nederlandse media zijn daardoor gaan overcompenseren en dat effect zie je twintig jaar na dato nog steeds. De journalisten die ik sprak, waren daar eigenlijk best open over.’

Vrijwel alle redacties wilden met De Jonge praten, alleen NPO-baas Shula Rijxman had geen tijd voor haar. En met NOS-hoofdredacteur Marcel Gelauff voerde ze het kortste gesprek uit haar hele onderzoek. ‘Op iedere vraag die ik stelde, antwoordde hij dat de NOS er geen mening over heeft. De strategie van de NOS is: wij zijn neutraal en laten de feiten zien. Het is niet aan ons om te oordelen.’

Het is misschien een logische reactie en De Jonge hoorde hem wel vaker. ‘Als ik vroeg naar het redactionele beleid, dan zeiden veel Nederlandse hoofdredacteuren iets in de trant van: onze journalisten doen gewoon hun werk. Ze vinden het paternalistisch om bezig zijn met de vraag wat hun berichtgeving voor effect heeft op het stemgedrag van de kiezers.

Tegelijkertijd is het zo dat je met iedere vorm van aandacht voor een politicus invloed uitoefent – of je nu wilt of niet. Want het is inmiddels wel duidelijk dat de media wel degelijk impact hebben.’

En dus is ze van mening dat redacties beter moeten nadenken over hoe ze met rechts-populistische partijen willen omgaan. ‘Dan weet je ook hoe je moet handelen als de piano van Baudet geleverd wordt. Het ingewikkelde is wel dat bij sommige partijen niet altijd duidelijk is of ze radicaal-rechts of extreemrechts zijn. Radicaal-rechtse partijen opereren binnen de spelregels van de democratie, terwijl extreemrechtse partijen een paar stappen verder gaan.

Daar komt nog bij dat veel rechts-populistische politici een bepaalde entertainmentfactor hebben, dat was met Fortuyn ook al zo. Ieder bericht over hen is clickbait. Nu zeggen journalisten soms achteraf: misschien was het niet zo handig om daar aandacht aan te besteden. Daarom vind ik dat je erover moeten nadenken vóórdat je met je microfoon achter de meute aanrent.’

Niet doodzwijgen
Als De Jonge zelf hoofdredacteur van een krant zou zijn, dan zou ze het wel weten. ‘Ik zou heel transparant tegen mijn lezers zijn en zeggen dat er in mijn krant geen plaats is voor antidemocratisch gedachtegoed. Een politicus die zichzelf buiten de democratische orde plaatst, benader je anders. Dat betekent overigens niet dat je die politicus moet doodzwijgen. Het is niet zo dat in Wallonië niet over rechts-populistische partijen wordt geschreven. Maar een groot persoonlijk interview met zo’n politicus zal je daar niet aantreffen, laat staan een item over zijn piano. De journalisten daar waken ervoor om die politici een vrij podium te bieden waarop ze hun radicale gedachtegoed kunnen uiten.’

Als je iemand aan je talkshowtafel uitnodigt dan neem je het extremistische stigma weg en geef je die politicus legitimiteit

Maar als je zo’n grens trekt, bestaat dan niet het gevaar dat je doorslaat naar de andere kant? Dat je zo woke wordt dat er helemaal geen scherpe meningen of tegendraadse geluiden in je krant meer terechtkomen? En heeft je publiek dan nog wel de mogelijkheid om een goede afweging te maken tussen verschillen partijen en politici? De Jonge: ‘Ik denk dat dat wel meevalt, maar dat is het mooie aan het pluriforme Nederlandse medialandschap: als je het niet eens bent met de koers van een medium, dan kun je een ander medium kiezen.’

Nu zou je kunnen verwachten dat deze discussie enigszins achterhaald is geworden, want dankzij de sociale media kunnen politici zich al lang en breed rechtstreeks tot de kiezers richten. Niets is minder waar, want een andere conclusie die De Jonge in haar promotie trok is dat traditionele media nog altijd voor een belangrijk deel zorgen voor de legitimatie van een politicus. ‘Mensen zeiden tegen mij: wie leest er nu nog een krant of kijkt er nog tv? Maar je ziet dat traditionele media nog altijd een enorme invloed hebben. Als je iemand aan je talkshowtafel uitnodigt, dan neem je het extremistische stigma weg en geef je die politicus legitimiteit. Vervolgens is het voor andere politici weer makkelijker om retorische stijlelementen van die politicus over te nemen – precies wat iemand als Mark Rutte de afgelopen jaren heeft gedaan.’

Veel aandacht
Ondanks de kritische ondertoon hebben de Nederlandse media in hun berichtgeving veel aandacht besteed aan het onderzoek van De Jonge. ‘Ik had vooraf gevraagd of ik citaten van journalisten mocht gebruiken in interviews en de meeste hoofdredacties vonden dat geen probleem. Ik was blij met die openheid. Het is toch een onderwerp waar veel redacties van tijd tot tijd mee worstelen.’

Soms moest De Jonge vechten tegen het beeld dat de conclusie van haar onderzoek is dat je rechts-populistische politici moet doodzwijgen. ‘Dat bedoel ik dus juist niet, maar dat bleek een hardnekkig misverstand. Vooral na afloop van mijn gesprek met Jort Kelder, op NPO Radio 1, kwam dat woord keer op keer terug. Dan probeer ik rustig te blijven en steeds maar weer uit te leggen hoe het zit.’

Voor de toekomst is er nog genoeg werk aan de winkel, zegt De Jonge die inmiddels als universitair docent is verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Toen ik hiermee begon, zeiden mijn promotors: is dit niet een beetje achterhaald en zou je niet naar links-populisme moeten kijken? Inmiddels is de Brexit een feit en hebben we in de VS de bestorming van het Capitool meegemaakt. Dus de discussie over rechts-populisme is actueler dan ooit.’

 

De lessen voor de pers van Léonie de Jonge

• Denk als redactie na hoe je om wil gaan met politieke partijen die extremen standpunten innemen – of ze zich nu aan de linker- of rechterkant van het politieke spectrum bevinden. Maak duidelijke, formele afspraken over waar de grenzen liggen. Want als die er niet zijn, is het ook steeds makkelijker ze te verschuiven.
• Realiseer je als media dat je met iedere vorm van aandacht invloed hebt op de populariteit van een partij – ook als je graag neutraal wil zijn.
• Reduceer een onderzoek als dat van De Jonge niet tot een simpele aanbeveling om bepaalde politieke partijen dood te zwijgen.

Mediagebruik
Léonie de Jonge groeide als kind van Nederlandse ouders op in Luxemburg. Daar keek het gezin regelmatig naar de Nederlandse televisie. ‘Ik was helemaal niet zo geïnteresseerd in politiek, maar ik herinner me wel dat ik me enorm verbaasde over de opkomst van Pim Fortuyn. Voor mijn gevoel was Luxemburg een veel conservatiever land dan Nederland en toch had je in Luxemburg niet zo’n partij als die van Fortuyn. Dat heeft me zo getriggerd dat ik me sindsdien heb voorgenomen die puzzel op te lossen.’

Tip de redactie

Logo Publeaks Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

1 reactie

Sjors van Beek, 13 februari 2021, 13:07

Ik heb hier een zeer dubbel gevoel bij. In het kadertje ‘Lessen voor de pers’ stelt Léonie de Jonge dat haar richtlijnen gelden voor rechts én links. In de praktijk praat ze alleen over rechts - net als het overgrote deel van de (grote) media. Prima om (extreem)rechts kritisch te benaderen. Maar dat zouden we óók moeten doen bij (extreem)links. PVV, Forum, Pegida, NVU worden hard aangepakt, AFA, Extinction Rebellion, KOZP een stuk minder. Die disbalans vind ik een groot, fundamenteel probleem in de hedendaagse journalistiek. En die journalistieke tunnelvisie is volgens mij een van de redenen dat het populisme telkens weer wordt onderschat en we steeds opnieuw worden ‘verrast’ door de verkiezingsuitslagen.

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, adjunct-hoofdredacteur

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.