WK Zuid-Afrika niet zo mooi als het lijkt

Het is zo makkelijk. Je zet mooie stadions neer in Johannesburg en Kaapstad, maakt er leuke opnames van en stuurt ze de wereld over. Over het algemeen ziet het gros van de televisiekijkers als het over Zuid-Afrika gaat vooral ellende. Rellen in de townships, immigranten die in brand worden gestoken, Aids-patiënten en armoede. Dit keer zien ze ineens dat het land meer te bieden heeft.

Voor Zuid-Afrika is het WK voetbal dan ook een goede manier om het imago op te vijzelen. Dat kost vele miljarden en levert nauwelijks inkomsten op. Voor de FIFA zijn de mooie beelden nog belangrijker, want hoe mooier de plaatjes, des te groter de commerciële waarde van het WK. Het toernooi levert de wereldvoetbalbond ruim 2,2 miljard euro. Zowel het Zuid-Afrikaanse organisatiecomité als de FIFA, eigenaar van het toernooi, is er dan ook alles aan gelegen om niet de werkelijkheid, maar een gemanipuleerde versie hiervan te laten zien.

Precies om die reden wordt de halve finale in Kaapstad niet gespeeld in het geliefde Athlone stadion, maar in een weinig bruikbare en peperdure nieuwe voetbaltempel, Green Point. Athlone, het stadion waar ook Ajax Cape Town zijn wedstrijden speelt, ligt dichtbij de townships waar de zwarte bevolking woont. In tegenstelling tot de blanke Zuid-Afrikanen, die alleen naar rugby en cricket kijken, is de zwarte bevolking voetbalgek. Door het stadion bij de townships te bouwen, zou het goed bereikbaar zijn voor de voetbalfans, die vaak geen geld hebben voor vervoer en dus naar het stadion moeten lopen. Daarom droeg Kaapstad Athone voor als WK-stadion, maar de FIFA zag dat niet zitten. ‘De miljarden televisiekijkers hebben er geen behoefte aan om beelden te zien van krottenwijken en armoede op deze schaal’, vertelde een FIFA delegatielid aan de gerespecteerde ochtendkrant Mail & Guardian.

In een persoonlijk onderonsje met de toenmalige president Mbeki dwong FIFA- voorzitter Sepp Blatter af dat er een nieuw Green Point stadion gebouwd zou worden in het centrum van Kaapstad. Gelegen aan de Atlantische Oceaan en met de Tafelberg als achtergrond zal dat stadion het WK het gouden randje geven dat nog ontbrak. Vanuit dezelfde ambitie om vooral een mooi toernooi te laten zien, wordt de omgeving rond alle WK-stadions tijdens het toernooi grondig schoongeveegd en worden illegale woningen gesloopt.

Toch benadrukken zowel de FIFA als het lokale organisatiecomité telkens weer dat dit WK er toch vooral is voor alle Zuid-Afrikanen. Een ‘African World Cup’, moet het worden, een feest voor de voetballiefhebbers in de townships en een impuls voor de sociale en economische ontwikkeling. Verwachtingen en beloftes die in alle media opduiken. Blatter en Danny Jordaan, de voorzitter van het organisatiecomité, herhalen de woorden telkens weer en meestal worden ze klakkeloos overgenomen.

De romantiek van een groot sportevenement blijkt zo groot dat zowel journalisten als lezers graag in de magie geloven. Terwijl er in het geval van Zuid-Afrika bijna niets van waar is. Voor de FIFA betekent een ‘African World Cup’ vooral dat je op safari kan voor de wedstrijd. Verder zal het WK er precies zo uitzien als in Duitsland of in Zuid-Korea. Kaartjes voor de wedstrijden zijn voor de arme Zuid-Afrikanen onbetaalbaar en in alle haast om de stadions en de infrastructuur op tijd af te krijgen is het organisatiecomité vergeten om iets te organiseren voor de eigen bevolking. Bovendien is inmiddels al lang bekend dat sportevenementen niet of nauwelijks bijdragen aan de economie en in sommige gevallen vooral schulden opleveren.

Maar tegen de PR-machine van de sport¬industrie blijkt de waarheid niet op te kunnen. Misschien ook wel omdat sportjournalisten weinig interesse tonen in randzaken terwijl buitenlandredacteuren en correspondenten sport niet serieus nemen. Hoe de machine precies werkt zagen we bij de opening van het eerste Football for Hope Centre in ¬Khayelitsha, een township bij Kaapstad. Temidden van de krotten was een betonnen voetbalveldje aangelegd, met ernaast een nieuw buurthuis. In de rest van Afrika, een continent met 800 miljoen inwoners, worden er de komende tijd nog negentien gebouwd. ‘20 Centres for 2010’ is de officiële campagne van de FIFA voor het WK 2010. Het is hun bijdrage aan een betere wereld en die wordt groots gepresenteerd. FIFA directielid Frederico Addiechi is speciaal voor de opening uit Zwitserland overgekomen en ook Jordaan en Westkaap premier Helen Zille zijn present. Eigenlijk is de FIFA slechts een bescheiden partner in het project. Voor de bouw van een centrum is 350.000 euro nodig, waarvan de wereldvoetbalbond 35.000 betaalt, één tiende deel.

De marginale rol van de FIFA weerhoudt Addiechi er niet van voor de camera van de BBC een mooi betoog te houden. Voor de BBC is de opening van een voetbalveldje in de troosteloze township een mooi item en is de context minder interessant. Addiechi hoeft geen kritische vraag te verwachten. Op het moment dat Addiechi en Jordaan symbolisch een schep met zand in de lucht hielden, buitelden de fotografen over elkaar heen. Een dag later verschenen overal ter wereld plaatjes van de gezamenlijke inspanning voor een beter Zuid-Afrika. Precies zoals de FIFA het wilde. Maar met de werkelijkheid heeft het weinig te maken.

FLOOR MILIKOWSKI EN EVELIEN HOEKSTRA ZIJN BEIDEN FREELANCE JOURNALIST EN SPORTLIEFHEBBER. VAN HEN VERSCHEEN ONLANGS HET BOEK ‘DE DROOM VAN ZUID-AFRIKA. ACHTER DE SCHERMEN BIJ HET WK 2010.’