‘Verhard journalistiek klimaat voedt geweld tegen journalisten’

Aanleiding voor het onderzoek was de motie in de Tweede Kamer over de mogelijke uitbreiding van het taakstrafverbod, en om deze overweging ook te laten gelden in geval van mishandeling van journalisten en publicisten. Dat regelt dat sommige misdrijven niet met enkel een taakstraf mogen worden afgedaan. De motie is door de toenmalige minister van Justitie en Veiligheid Ferd Grapperhaus ontraden en niet aangenomen. Maar hij zegde destijds wel onderzoek naar het onderwerp toe.

Een deel van het geweld tegen journalisten kan niet los worden gezien van bredere maatschappelijke ontwikkelingen, zo stellen de onderzoekers. Veel journalisten spreken over ‘een verhard journalistiek klimaat’, waarin een deel van hen gezien wordt als verlengstuk van de gevestigde politieke orde. Daarmee is het vergelijkbaar met het geweld tegen andere publieke functionarissen en gezagsdragers.

Sommige journalisten wijzen op een vijandige houding die wordt aangewakkerd door de manier waarop bepaalde politici journalisten afschilderen. Met uitspraken als ‘tuig van de richel’ (Geert Wilders, PVV)) en ‘riooljournalistiek’ (Gideon van Meijeren, FvD), wordt een klimaat gecreëerd waarin het geaccepteerd lijkt om journalisten aan te vallen.

Eigen rol
Ook de eigen rol van journalisten is een aandachtspunt. Onderzoeker Nina Holvast: ‘Tijdens de interviews noemden journalisten dat je ook zelf agressie kan oproepen door jezelf op een bepaalde manier op te stellen, op straat, online of in publicaties. Zo zei één van de geïnterviewden: “Ik ben zelf stellig dus ik vind het niet gek als mensen vrij hard terug reageren”. ‘Maar wat is een goede manier om je als journalist op te stellen? Het lijkt mij goed om hier discussies over te voeren binnen de beroepsgroep.’

In het ‘mixed methods’ onderzoek, bestudeerden de onderzoekers eerdere onderzoeksrapporten, enquêtes, strafzaken, meldingen bij Persveilig en mediaberichten omtrent de omvang van geweld tegen journalisten. Uit 28 interviews met verschillende journalisten komt naar voren dat er grote verschillen bestaan in het soort incidenten dat journalisten als geweld ervaren en wanneer ze dat een probleem vinden.

Holvast: ‘Dat geweld en agressie tegen journalisten is toegenomen, is niet vast te stellen. Wel zagen we dat er veel meer aandacht is gekomen voor dit probleem vanuit de media, politiek en maatschappij. Het is een diffuus probleem, de aard en omvang van het geweld variëren. Ook de manier waarop journalisten geweld ervaren verschilt.’ Zo wordt door sommige journalisten de ernst en impact gebagatelliseerd. Anderzijds geeft een groot aantal van hen aan dat het ‘onder de huid gaat zitten’.

Diffuus probleem
‘Het woord diffuus is blijven hangen’, zegt projectleider van PersVeilig Peter ter Velde tijdens de presentatie van het onderzoek. ‘Ik weet niet hoe jullie weekend was, maar voor sommige journalisten was het niet fijn. Zo is een journalist van de Volkskrant gedoxt dit weekend. Een 112-fotograaf werd verteld ‘op te rotten’ met zijn camera.’

Uit het rapport blijkt tevens dat sommige journalisten wegens het ervaren geweld hun werkwijze aanpassen. Zo zijn sommige journalisten bedachtzamer geworden over hoe het nieuws gebracht moet worden en over hun houding op straat. En soms worden onderwerpen of situaties uit de weg gegaan. Waar het gaat om mogelijke oplossingen, zien weinig journalisten de meerwaarde van een taakstrafverbod bij geweld tegen journalisten, zoals in de Tweede Kamer werd geopperd.

Geweld is niet gelijk verdeeld
Daarnaast zijn er aanzienlijke verschillen tussen de groepen die vaak met geweld te maken hebben. Zo hebben 112-journalisten die verslag doen van (sport-) evenementen of demonstaties vaak te maken met hoogoplopende emoties van mensen die niet gefotografeerd of gefilmd willen worden.

Bovendien zijn er journalisten die te maken hebben met online geweld in de vorm van haat of bedreigingen. Journalisten interpreteren deze online haat als uiting van een bredere maatschappelijke onvrede. Misdaadjournalisten worden overwegend heftiger bedreigd dan hun vakgenoten.