Olaf Koens dacht afscheid te hebben genomen van Rusland en Oekraïne

Het is maandagavond en Koens wil graag op de Amsterdamse Zeedijk afspreken. Hij heeft net de laatste hoofdstukken van zijn nieuwe boek ingesproken: er moet gegeten worden. Twijfelend lopen we de straat op en af. Uiteindelijk gaat de keuze naar een tent waar ‘veel Chinezen zitten, da’s altijd een goed teken’.

‘Chinees, Surinaams en Indonesisch eten, dat hebben ze niet in Turkije of in Kiev’, zegt Koens, terwijl hij razendsnel het menu scant en er wat later enorme porties eten op tafel verschijnen. ‘De Turken houden alleen maar van hun eigen keuken.’

Negeren
In alle eerlijkheid nam Koens de oorlogsdreiging in Oekraïne aan het begin van dit jaar niet zo serieus. ‘Ik heb het genegeerd’, zegt hij. In de afgelopen jaren probeerde Koens Rusland en Oekraïne zoveel mogelijk achter zich te laten, het was voor hem na jaren van correspondentschap in Rusland een afgesloten hoofdstuk. Dus toen de redactie van RTL Nieuws vroeg of hij naar de grens tussen Oekraïne en Polen wilde gaan, twijfelde hij even. Uiteindelijk ging hij toch: ‘Anders zat ik de hele dag in Istanbul naar de beelden van de oorlog te kijken’.

Nu werkt hij afwisselend met correspondent Jeroen Akkermans in het gebied. Inmiddels is er een systeem: de correspondent in Moskou, Eva Hartog, verslaat de gebeurtenissen vanuit Rusland. Koens en Akkermans verslaan de oorlog vanuit Oekraïne. ‘Zoals altijd werken we bij RTL Nieuws als underdog’, lacht Koens. ‘We hebben geen enorm team met producers en verslaggevers.’

Al vanaf het moment dat vlucht MH17 werd neergeschoten in 2014 en het schiereiland De Krim bezet werd door Rusland, is de sfeer erg omgeslagen, zegt Koens. ‘Daarom ben ik weggegaan. Ook omdat ik er tien jaar zat.’ Daarmee was het hoofdstuk voor hem ook afgesloten. Desondanks vond Koens het uitbreken van de oorlog een pijnlijk moment: ‘Het is moeilijk om ruzie te maken met een deel van je familie. [Koens heeft Russische schoonfamilie, red.] Het is verschrikkelijk om alles wat je leuk vond aan een stad [Moskou] in rook op te zien gaan.’ 

Geen oorlogscorrespondent
Nooit heeft Koens de ambitie gehad om oorlogscorrespondent te worden. Maar nu staat-ie toch met z’n poten in de blubber in Oekraïne. ‘Je hebt correspondenten van Sky News en CNN, die onder beschietingen naar het laatste dorpje voor het front rijden.’ Zo werkt RTL niet. ‘Mensen kijken naar mijn verhalen met een bord spaghetti op de bank. Joe Biden bekijkt mijn reportages niet vanuit de Oval Office. Dus ik hóef niet helemaal vooraan te staan. Op het moment dat ik een scherfvest aan moet, dan voelt het al verkeerd.’

Ik hoef als er een aanslag is geweest niet meer naar huis te bellen met de boodschap dat ik nog leef

Mede om soortgelijke ‘continue militaire spanningen’ vertrok Koens als correspondent uit Israël. Zijn de omstandigheden nu in Oekraïne niet hetzelfde? ‘Ik woon er niet, hé. Ik kan er meer afstand van nemen. Het komt minder…’ Koens valt even stil. Hij wikt z’n woorden: ‘Ik hoef als er een aanslag is geweest niet meer naar huis te bellen met de boodschap dat ik nog leef’.

Onderschat
De vorige boeken van Koens over Rusland en de voormalige Sovjet-Unie waren vooral uitwerkingen van zijn reportages. Het nieuwe boek is een stuk persoonlijker. ‘Ik ben gaan praten met álle Oekraïners die ik ken. Toen ik in Moskou woonde, had ik met de kennis van nu niet goed zicht op wat er speelde. Ik heb Oekraïne een beetje onderschat. Vanuit Moskou bezien is Oekraïne een beetje een buitengebied.’ 

Het boek is eigenlijk een antwoord op het ‘manco’ van de televisiejournalistiek: ‘Je hebt urenlang aan materiaal, maar uiteindelijk heb je maar een item van twee minuten in de uitzending.’ In de loop der maanden is Koens aantekeningen gaan maken en is hij gaan praten met mensen die je normaal niet zo snel in een televisie-item voorbij ziet komen. ‘Als je schrijft, kun je je veel meer focussen op niet zozeer wát iemand zegt, maar meer de setting eromheen en de manier waarop het wordt gezegd. Dan hoor je de details waar je naar zoekt als schrijver.’ Mist Koens het schrijverschap en de krant? ‘Zonder camera kun je op wacht staan en optekenen wat er gebeurt.’

Oorlogsmoe
Naarmate de oorlog vordert, neemt ook de ‘oorlogsmoeheid’ toe: mensen raken er minder in geïnteresseerd. Koens herkent dat gevoel en snapt het wel. ‘Als journalist geeft het je een mooi excuus om het verhaal toch te brengen. Maar je moet wel meer nadenken over hoe je het verhaal brengt. Het betekent dat ik mijn werk beter moet doen.’

Maar volgens Koens heeft de doorsnee Nederlander nog niet goed door wat er speelt en wat de consequenties zijn van de oorlog. Hij vreest bovendien dat het conflict lang kan duren en dat we in Nederland duidelijker de gevolgen ervan zullen voelen. En niet alleen in de hoogte van onze gasrekening. ‘Rusland bombardeert nu specifiek gasinstallaties in Oekraïne. Dat doen ze om het Westen onder druk te zetten.’

Wat gebeurt er als deze winter miljoenen Oekraïners zonder warm water zitten? ‘Als er geen stroom is, is er geen verwarming. In de winter wordt het min twintig in Oekraïne. Mensen slaan vanzelf op de vlucht. Rusland creëert een vluchtelingenstroom naar Europa, precies zoals het land dat eerder deed in Syrië.’

‘Dát is het probleem. En dat hebben we niet duidelijk in het snotje.’ En ondertussen gaat het in Nederland over energieplafonds. ‘Er kan veel veranderen in een korte tijd. Ik houd mijn hart vast.’

Er is genoeg geluld over mijn werk, ik moet het maar weer eens écht gaan doen

Op de correspondentendagen van RTL sprak Koens samen met collega’s Eva Hartog en Jeroen Akkermans over hun werk in Oekraïne en Rusland. ‘Na afloop zei Jeroen tegen mij: “Het is heel leuk om over je werk te praten, maar uiteindelijk moet je het gewoon gaan doen.” Dus na een paar weken in Nederland ter promotie van zijn boek en de correspondentendagen kijkt Koens er vooral naar uit om vooral gewoon weer zijn werk te gaan doen. ‘Na twee weken Amsterdam denk ik: er is genoeg geluld over mijn werk, ik moet het maar weer eens écht gaan doen.’

Olaf Koens stond erop dat hij het diner zelf zou betalen. Hij heeft geen invloed gehad op de uitwerking van dit interview.