NOS trekt Ruslandcorrespondent Iris de Graaf terug: ‘Werd vaker lastiggevallen door veiligheidsdiensten’

‘In een toch al gespannen situatie voor journalisten zijn een paar recente gebeurtenissen, waaronder een langdurige ondervraging op de luchthaven van Moskou over het Internationaal Strafhof in Den Haag, aanleiding voor de hoofdredactie om een nieuwe afweging te maken over haar veiligheid. De conclusie is dat de situatie voor Iris – als meest zichtbare Nederlandse correspondent in Moskou – te onberekenbaar is om de risico’s goed in te schatten’, laat de hoofdredactie van de NOS maandag in een verklaring weten.

Een donkere dag voor de journalistiek en mijzelf. De hoofdredactie van de NOS heeft me teruggehaald uit Moskou. Ik heb het zo lang mogelijk volgehouden onder de militaire censuur; alles om de Russen van daaruit een stem te geven. Maar het kon niet meer 💔 https://t.co/XrYgEMPhjX

— Iris de Graaf (@irislarisa) May 8, 2023

De Graaf werkt sinds 2020 als correspondent in Moskou. Al bij het begin van haar correspondentschap lagen de autoriteiten in Rusland dwars: door onduidelijke redenen werden er enkele maanden geen accreditaties voor buitenlandse correspondenten uitgegeven.

Nadat De Graaf eindelijk in Moskou arriveerde, werd het klimaat voor (buitenlandse) correspondenten algauw grimmiger door de uitbraak van de oorlog in Oekraïne. Bij het uitbreken van de oorlog vertrok De Graaf op stel en sprong vanuit Rusland, omdat het onduidelijk was wat de consequenties waren van de oorlog voor de buitenlandse pers, vertelde ze in een interview aan de Volkskrant. Voor het gebruik van het woord ‘oorlog’ hing (buitenlandse) journalisten een celstraf van vijftien jaar boven het hoofd.

Na enige tijd keerde ze terug naar Moskou, maar desondanks bleef het moeilijk om journalistiek te bedrijven vanuit een land waar de persvrijheid steeds verder in de knel raakt. Tal van resterende onafhankelijke media verlieten na het uitbreken van de oorlog het land omdat hen het werken feitelijk onmogelijk was gemaakt.

Verslechterde omstandigheden
De omstandigheden voor (buitenlandse) journalisten in Rusland zijn verder verslechterd nadat Evan Gershkovich, correspondent voor de Amerikaanse krant The Wall Street Journal, onlangs werd gearresteerd op verdenking van spionage - de eerste keer sinds de Koude Oorlog dat er in Rusland een buitenlandse correspondent werd gearresteerd. Gershkovich hangt een jarenlange celstraf boven het hoofd. Gershkovich, zijn werkgever en de Amerikaanse overheid ontkennen de Russische beschuldigingen. Het beroep tegen het voorarrest van Gershkovich werd door de rechtbank in Moskou afgewezen.

Veel buitenlandse journalisten in Rusland lopen het risico op een jarenlange celstraf, benadrukt de hoofdredactie van de NOS. De Graaf werd daarbij ‘bij het maken van televisiereportages steeds vaker lastiggevallen door de veiligheidsdiensten’. Daarnaast is de relatie tussen Nederland en Rusland in de afgelopen tijd flink verslechterd. Tegenover het AD zei De Graaf dat 2022 ‘het zwaarste jaar van mijn leven’ was.

De Graaf zal over Rusland en de oorlog in Oekraïne blijven berichten, maar dan - noodgedwongen - vanuit Nederland. Haar collega-correspondent en freelancer Geert Groot Koerkamp zal vooralsnog vanuit Rusland blijven werken. ‘Geert ondervindt niet dezelfde problemen als Iris. Niettemin monitort de hoofdredactie – in samenspraak met Geert zelf – ook zijn situatie nauwlettend.’

De fascinatie voor Rusland kreeg De Graaf via haar Russische oma. Haar moeder maakte met haar oma enkele reizen naar de Sovjet-Unie, en vertelde daar thuis over aan De Graaf. Ze studeerde Russisch en woonde een tijdje in Sint Petersburg voordat ze bij de NOS solliciteerde. Toen de post in Moskou vacant kwam, besloot ze te solliciteren. In haar tijd in Moskou was De Graaf in haar eentje: haar partner kreeg geen Russisch visum.

Voor haar werkzaamheden werd De Graaf door Harper’s Bazaar uitgeroepen tot ‘Woman of the Year’, het radioprogramma De Taalstaat (NPO Radio 1, KRO-NRCV) noemde haar de ‘Taalstaatmeester’ van het jaar 2022 voor haar ‘rijke taalgebruik’. De Rijksuniversiteit Groningen riep haar uit tot Alumnus van het Jaar.