Hoe de oorlog in Oekraïne het leven van Pjotr Sauer (29) als journalist en mens overhoopgooide
Voor Pjotr Sauer (29) is het een bevreemdende situatie, zegt hij als hij plaats heeft genomen in een café in Amsterdam. Terwijl het leven in Amsterdam doorgaat en er ogenschijnlijk niets aan de hand is, woedt een paar duizend kilometer verderop een oorlog. Diezelfde oorlog zorgde ervoor dat Sauer Moskou, de stad waarin hij opgroeide, noodgedwongen met twee koffers moest verlaten. Maar het was juist ook de oorlog die ervoor zorgde dat Sauer sinds begin dit jaar verslaggever is van de Britse kwaliteitskrant The Guardian.
In Moskou kwamen in de aanloop naar het conflict steeds meer tekens aan de wand dat oorlog onvermijdelijk was. Al bleef Sauer hopen op het tegendeel. ‘24 februari 2022 om vijf uur ‘s ochtends’, zegt hij, ‘ik zal het nooit meer vergeten’. Vanuit Oekraïense bronnen had Sauer, samen met andere Westerse journalisten in Moskou, vernomen dat áls er een oorlog zou uitbreken, dit midden in de nacht zou gaan gebeuren.
‘Fuck’
‘Ik ben gaan slapen en heb mijn collega’s gevraagd mij wakker te bellen als het echt zover was.’ Diep in de Moskouse nacht volgde het onvermijdelijke telefoontje. ‘Fuck’, was zijn eerste reactie. ‘Je hoopt dat het een verzinsel is’, zegt hij in het Nederlands met een lichte Russische klank erdoorheen, aangevuld met Engelse termen.
In de eerste twintig uren kon hij nauwelijks bevatten wat er gebeurde. ‘Er gaan zoveel verschillende emoties door je heen. Zeker in de eerste dagen heb ik gehuild. Persoonlijk vond ik het moeilijk.’ Want hij wist tegelijkertijd dat de oorlog grote consequenties zou kunnen hebben voor zijn - voorheen - zorgeloze leven in Rusland. Op de Instagrampagina van Sauer zijn nog foto’s te vinden uit zijn Moskouse tijdperk. Het voelt nu als een eeuwigheid geleden.
Interview loopt door onder de Instagrampost
De cafés zaten vol
In eerste instantie leek het, zeker in de Russische grote steden, erop dat je de oorlog makkelijk kon negeren. In Moskou ging het leven door en zaten de cafés vol. ‘Sinds de mobilisatie is dat helemaal veranderd. Veel Russen probeerden de oorlog te negeren. Het is een coping mechanism.’ De Russische vrienden van Sauer hebben de benen genomen om de mobilisatie te ontvluchten. ‘Iedereen die kon, is vertrokken.’
En zelf vertrok Sauer in maart met zijn vriendin en twee koffers via Istanboel naar Amsterdam. ‘Ik heb een enorme geprivilegieerde positie dat ik überhaupt weg kon’, vertelt hij. Amsterdam is vooralsnog zijn standplaats, vanuit waar hij af- en aanreist.
Ik denk dat ik pas terug kan als Poetin is gevallen
Zijn huis in Moskou verhuurt hij momenteel onder, binnenkort wil hij de huur gaan opzeggen. ‘Ik denk dat ik pas terug kan als Poetin is gevallen. Veel mensen in het Westen denken dat dat snel kan gebeuren, maar het kan nog decennia duren’, zegt hij somber. ‘Maar de Oekraïners hebben het nóg zwaarder en moeilijker.’
Heimwee
Eenmaal in Nederland heeft hij heimwee naar het Rusland van zijn jeugd. ‘Ik ben er opgegroeid, heb er vrienden.’ Maar de kans is groot dat het Rusland dat hij kende, voorgoed verdwenen is. ‘Er hangt nu een hele andere sfeer in Rusland dan toen ik vertrok. Het land heeft fascistische trekjes gekregen. Ik ben heel teleurgesteld geraakt in Rusland.’
Als journalist lijkt het hem interessant om in Rusland te zijn, ‘maar als persoon voelt het heel fout en vreemd’. Hij zucht diep en kijkt naar het Amsterdamse verkeer, dat voorbijraast alsof er niks veranderd is sinds die ene dag in februari 2022.
Tekst loopt door onder de foto
Het is uitzonderlijk dat een Nederlander terechtkomt bij een Britse kwaliteitskrant zoals The Guardian. Het is volgens Sauer deels toeval. In Moskou schreef hij 5 jaar voor de Engelstalige krant The Moscow Times, uitgegeven door zijn vader. ‘De krant is een goede ontwikkelingsplek voor correspondenten en buitenlandjournalisten.’
Ogen en oren
Al in de weken voorafgaand het uitbreken van de oorlog drong op steeds meer nieuwsredacties de ernst van het op handen zijnde conflict door. ‘The Guardian wilde graag oren en ogen hebben in Rusland en de landen eromheen. Zo kwamen ze bij mij terecht. En het voelde erg goed bij The Guardian.’ Sauer werkte eerst als freelancer en trad onlangs in dienst bij de krant. ‘Binnenkort vlieg ik naar Londen. Ik heb m’n collega’s pas twee keer ontmoet’, lacht hij voorzichtig.
Omdat Sauer niet meer welkom is in Rusland, verslaat hij het conflict en de consequenties ervan vanuit Oekraïne en andere voormalige onderdelen van de Sovjet-Unie. ‘Het is ingewikkeld om vanuit Amsterdam over Rusland en de oorlog te schrijven. Je moet creatief zijn. Je gebruikt meer social media en andere manieren om bronnen te spreken. Maar er is altijd wel een manier om je werk te doen.’
Wishful thinking
De oorlog raakt hem en zijn collega’s direct. ‘Het is soms ingewikkeld om je persoonlijke gevoelens te scheiden van je werk. Ik zie in de journalistiek veel wishful thinking. Zelf heb ik daar ook last van. Denken dat één protest in Dagestan [autonome regio in de Kaukasus, red] ervoor zorgt dat het Poetinregime ten val raakt. Of dat Rusland morgen valt als Oekraïne vandaag een beetje terreinwinst boekt. Als persoon willen de meeste journalisten dat Oekraïne wint. Maar Oekraïne spreekt ook niet altijd de waarheid. Je moet onafhankelijk en kritisch blijven.’
Nu komt hij Rusland niet meer in, ook omdat hij geen Russisch staatsburger is. En Sauer wil dat, gezien de omstandigheden, ook niet. ‘Om verslag te doen lijkt het mij interessant, persoonlijk wil ik er niet meer wonen. Daar ben ik blij mee nu: anders zou ik geheid opgeroepen worden voor militaire dienst. Natuurlijk ben ik erg blij dat ik Nederlander ben en het land uit kon.’ Maar om ‘bureaucratische redenen’ is hij - vooralsnog - persona non grata in Rusland.
Ik zie geen revolutie in het verschiet, het systeem zal van zichzelf niet veranderen
Erg optimistisch over de toekomst is Sauer niet. ‘Het is tragisch. Ik zie geen uitweg in het conflict’, zegt hij sober. ‘Ook voor Rusland zelf moet het nog lang slecht gaan voordat de dingen goed worden. Ik zie geen revolutie in het verschiet, het systeem zal van zichzelf niet veranderen. Het moet economisch héél slecht gaan voordat de mensen opstaan.’
Droevig
De oorlog heeft er wel voor gezorgd dat Oekraïne in een korte tijd een zelfbewust en modern land is geworden. ‘Dat proces was al in gang gezet, maar is versneld geraakt. Oekraïne is zich definitief op het Westen gaan focussen.’ Maar desondanks zal de oorlog niet snel ten einde komen: ‘Er zullen nog veel bommen vallen, helaas. De oorlog zal pas stoppen als het Poetinregime valt’.
Het gemis naar Rusland blijft ondanks alles groot. ‘Het idee dat ik niet meer terug kan, maakt mij heel droevig’, zegt hij. De normaal érg spraakzame Sauer valt even stil. ‘Ik heb het zwaar. Maar de gemiddelde Rus én bovendien de Oekraïners hebben het nog véél zwaarder én moeilijker dan ik. Die verhalen moet ik blijven vertellen.’
CV
Pjotr Sauer (1992) werd geboren in Moskou, Rusland als zoon van mediaondernemer Derk Sauer en Ellen Verbeek. Naast Nederlands en Engels spreekt hij Russisch als moedertaal. Hij studeerde aan het University College in Utrecht en volgde een master ‘Russian and Post-Soviet Politics’ aan de University College London. Hij liep onder meer stage op de Nederlandse ambassade in Bakoe, Azerbeidzjan. Sinds 2018 schrijft Sauer voor The Moscow Times, de Engelstalige krant in Moskou die werd uitgegeven door zijn vader. Sinds februari 2022 schrijft hij voor de Britse The Guardian vanuit Oekraïne en andere landen van de voormalige Sovjet-Unie.
Praat mee