Media zijn onvoldoende kritisch
Toen hackers eind vorig jaar duizenden e-mails roofden uit het databestand van de Climate Research Unit van de Universiteit van East Anglia ontstond er maatschappelijke en politieke onrust. Uit de gestolen gegevens ontstond immers een beeld dat het met de verloedering van het klimaat wel mee viel. Wetenschappelijk medewerkers zouden gegevens en aanbevelingen hebben gemanipuleerd, klimaatsceptici zouden zijn ontslagen en kritische artikelen zouden zijn geweigerd. In het licht van de (post-)Kopenhagendiscussie werken dit soort berichten verwarrend. Maar hoe hier mee om te gaan? Moeten de hackers veroordeeld worden of zijn ze toch een soort Robin Hoods? Moet de inhoud van de berichten serieus genomen worden of zijn ze niet relevant (en zelfs verdacht)? En, wat is de waarde van de duidende of onderzoekende rol van de onafhankelijke media?, vragen Louis Meuleman en Robbert Coops zich af.
Media vervullen – onbewust en ongewild – in dit soort situaties steeds minder hun functie als tegenwicht van de overvloedige informatiestromen van overheid en markt. Ze zijn vaak slechts doorgeefluik, omdat er nauwelijks gelegenheid is om wetenschappelijke gegevens te verifiëren, zeker niet van een omvang, zoals bij de Climate Research Unit. Dat komt omdat bezuinigingen en reorganisaties hard hebben toegeslagen, waardoor diepgravende en onthullende onderzoeksjournalistiek steeds moeilijker wordt. En wanneer dan ook nog wetenschappelijke organisaties en kennisinstituten er onvoldoende in slagen onjuiste of gemanipuleerde informatie in de media recht te zetten ontstaat er een frustrerende disbalans in de berichtgeving.
De relatie tussen wetenschappelijke informatie en media is complex. Ook zijn er regelmatig spanningen tussen politiek en wetenschap, waarbij ongewild (ook) de kwaliteit van wetenschappelijke kennis ter discussie staat. Zelfs kwaliteitskranten – die zowel een opinievormende als een forumfunctie in de democratie zouden moeten vervullen - nemen steeds vaker wetenschappelijke informatie of politieke proefballonnetjes klakkeloos over.
Een eind vorig jaar door de Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek (RMNO) georganiseerd internationaal congres ‘Towards Knowledge Democracy’ toonde dat nog eens messcherp aan. De verhoudingen tussen kennis, beleid en media staan, zeker ook internationaal, onder druk. Dat is vooral te zien bij maatschappelijk en politiek omstreden projecten.
Bij beleidsvorming blijkt dagelijks hoe ingewikkeld het is om
(wetenschappelijke) kennis te gebruiken en te verrijken. Dat lukt vaal
niet met als ongewild resultaat een onjuiste beeldvorming en
klennisoverdracht.
De pers grossiert in hypes; wetenschap en politiek zijn de marketeers van hun eigen nieuws geworden. Er valt in dat verband veel te verbeteren in de complexe relatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer en op het terrein van professioneel opdrachtgeverschap.
Toch blijft de behoefte aan productie van beleidsrelevante, wetenschappelijke kennis onverminderd bestaan. Niet alleen bij de overheid zelf, maar ook daarbuiten. Dat daardoor ook knelpunten rond onwelgevallige kennis bij beleidsmakers ontstaan is kennelijk part-of-the-deal. Het kritische absorptievermogen van media blijkt beperkt: er moet helaas selectief geshopt worden. De pers wordt daardoor steeds vaker en ongewild een doorgeefluik voor belangenorganisaties in hun pogingen de publieke en politieke opinie te beïnvloeden. Media blijken zelfs het belangrijkste gespreksplatform, ook omdat andere partijen, zoals kennisinstituten of besluitvormers er vaak niet of slechts mondjesmaat in slagen hun standpunten en argumentaties elders adequaat en tijdig te ventileren. Dat was in het geval van de gehackte klimaatinformatie ook het geval: zowel de Tweede Kamer – die van minister Cramer van VROM eiste dat ook deze gegevens betrokken zouden moeten worden bij de bestuurlijke en wetenschappelijke prioriteitsbepaling – als het kabinet baseerden zich op berichten uit de pers in plaats van de inhoud van al die duizenden e-mails die wereldkundig zijn gemaakt.
Volgens ons vormt dit recente voorbeeld het bewijs dat de klassieke media hun verantwoordelijkheid als filter en kritisch duider van nieuws en kennis (opnieuw) serieus moeten nemen. Zo beschermen ze immers burgers en borgen ze democratische waarden. Hierin ligt hun kracht en niet in de concurrentie met de oppervlakkige snelheid van de nieuwe, informele (internet)media. Beoordelingsvermogen en betrouwbaarheid maken het verschil. En voor een dergelijke nieuwsvoorziening en –kwaliteit willen consumenten best betalen.
Louis Meuleman was tot voor kort secretaris/directeur Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek en Robbert Coops is senior strateeg bij Schuttelaar & Partners.
Praat mee
5 reacties
Journalist bij dagblad, 28 januari 2010, 14:55
Sympathiek en terecht betoog. Ik werk zelf bij een dagblad dat zich richt op financieel-economische berichtgeving. Deze krant heeft grote moeite om als filter en kritische duider van informatie op te treden. Ook de funtie van waakhond van de macht vervult deze krant niet goed.
Het opmerkelijke is dat legio collega-redacteuren daarvan niet of nauwelijks wakker liggen. De problematiek die de schrijvers van dit stuk schetsen, is geen thema in de onderlinge disussie. Gezien het aantal reacties dat dit stuk oplevert (geen tot nu toe) vrees ik dat het probleem bij andere redacties ook niet leeft.
Michel Robles, 29 januari 2010, 13:15
Sympathiek betoog, jawel. Maar in zeker zin is het een staaltje van blaming the victim: redacties en freelancers zijn allerwegen het slachtoffer van draconiche bezuinigingen EN van het feit dat het geld dat nog wel bij uitgevers binnenkomt in ons hernieuwde roverskaptalisme onverbiddelijk naar de top stroomt en niet naar degenen die het tijdvretende journalistieke onderzoekswerk moeten doen.
Meer doen met minder, dat is de enige uitweg voor journalisten die wel nog eigen spitwerk ambieren. Dat was dan ook het motto van de jongste jaarconferentie van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten VVOJ.
En er is hoop. Gevestigde redacteuren/kostwinners mogen het karig betaalde onderzoekswerk dan links laten liggen, opleidingen beteden steeds meer aandacht aan onderzoeksjournalistiek. Ongebonden jonge collega’s kunnen misschien het gat (deels) vullen. Lukt dat niet binnen de door mediamagnaten en sprinkhaanfondsen gekaapte publicaties, dan maar daarbuiten: op onafhankelijke sites en blogs, gericht op speciale doelgroepen, die er hun voordeel mee kunnen doen.
dude, 4 februari 2010, 14:12
Inzake dat klimaatfiasco hadden de media helemaal niet hoeven wachten op hackers die de ‘waarheid’ onthullen.
de man die het gat in de ozonlaag heeft ‘ontdekt’ heeft jaren geleden al gezegd dat zijn theorie niet klopte met de ontwikkelingen van het klimaat die hji later waarnam.
een vriendin van mij die Deen is en geoloog gaat al jaren naar groenland om de gletcherijsdiepte te meten en ook zij zei telkens dat ze wel smelting waarnemen maar geen metingen doen die wijzen op dramatisch smeltgedrag.
Dit zijn twee mensen die hun info aan mij vertelden, en ik was er nog niet eens naar op zoek. Waarom vinden media die mensen dan niet?
De Bank, 4 februari 2010, 17:29
Ik erger me al jaren aan het ontbreken van een kritische kijk van de meerderheid van de media.
Neem de commissie de Wit als voorbeeld. Geen hond die dieper ingaat op de belangen van de heren in het beklaagdenbankje. Onze DNB directeur is onschendbaar. Dit is wel de man die de crisis naar Nederland heeft gehaald en alle ellende daaruit voortvloeiend heeft toegestaan onder druk van zijn lobby clubje uit de states.
Wanneer gaan we daar een mooi artikel van zien jongens, waar die man echt mee bezig is en in welk netwerk hij zich bevindt? Nee… gewoon lekker ANP berichtjes copy-pasten. Lekker de microfoon onder Wouter Bos houden, daar komt veel zinnigs uit de laatste tijd. Wie heeft als eerste de scoop dat de belastingen omhoog gaan?
Dat is waar het om draait. Volgens mij moet je nu echt een stapje dieper durven graven, anders worden we echt een slaven landje en daar is de media debet aan. Overheidstekort omlaag, belasting omhoog. Ik heb het al zien staan deze week, maar met iets anders dan een potje slappe praat van onze ministers komen de kranten niet. Kom op, ga eens op onderzoek uit en durf eens wat verder te zoeken. Ga uit die comfort zone het diepe in en draag bij aan de democratie van ons land!
Sent Wierda, freelance journalist, 5 februari 2010, 10:32
Er zit een andere kant aan de zaak dan Michel Robles veronderstelt: sommige media (b)lijken niet in staat objectieve informatie te verstrekken omdat er mogelijk commerciele belangen in het spel zijn.
Een voorbeeld van deze week. De Consumentenautoriteit (ConsuWijzer) heeft aangekondigd een onderzoek in te stellen naar de praktijken van datingsites - omdat er nogal wat klachten binnenkomen over datingsites. De GPD-kranten hebben afgelopen dinsdag hier uitgebreid over gepubliceerd. De coverstory van Elsevier van deze week gaat over datingsites en in een enkele alinea wordt verwezen naar het onderzoek van de Consumentenautoriteit. Verder is het een behoorlijk enthousiast verhaal over datingsites. Maar niet vermeld wordt dat Elsevier zelf commercieel betrokken is bij een datingsite, Parship, via een zogenoemd affiliatieprogramma. In dit verband is het wellicht zinvol op te merken dat Parship het niet zo nauw blijkt te nemen met de waarheid. Een Vlaamse rechter heeft gekeken of het werkelijk zo is dat bij Parship in Belgie 80.000 mensen staan ingeschreven zoals Parship verkondigde. De waarheid was onthutsend. Het waren er zelfs geen 8.000… De teller bleef staan op 5.267.
Na de uitspraak van de rechter ging het verder bergafwaarts met Parship: het werd minder dan 5.000 en daarna minder dan 4.000. En dat is nog geen 5% van 80.000…