ISIS of toch Islamitische Staat?

Het is een zegen en deels ook een geruststelling dat journalisten nog zo lang en intensief over een onderwerp kunnen berichten. Makkelijk wordt het ze daarbij niet gemaakt. Zowel Neurink als Melissen tonen als freelancers erg veel doorzettingsvermogen en persoonlijke moed om lezers te blijven informeren. Voor beide journalisten is het zoeken naar opdrachtgevers die hun belangrijke en gevaarlijke werk mogelijk maken. Het is ook een zegen dat die er nog zijn.

Neurink (De oorlog van ISIS) en Melissen (IS tot alles in staat) kiezen in hun boek bijna hetzelfde perspectief: waar komen de strijders vandaan, hoe zit het conflict in Syrië en Irak in elkaar en is er een voorspelling mogelijk welke kant het op gaat? Dat leidt bijvoorbeeld bij beiden tot een begrippenlijst, een tijdlijn en een (bijna) chronologisch verteld verhaal.

Toch vullen beide boeken elkaar eerder aan dan dat ze overlappen. Daar waar Melissen zijn boek laat beginnen met de aanslagen op de VS in 2001, kiest Neurink er voor wat eerder in de tijd te beginnen. Voor haar is de kiem voor ISIS al gelegd onder het bloedige verdeel- en heersregime van Saddam Hoessein begin jaren ’80.

Melissen put ruim uit eerder werk. Zijn vele reizen naar Afghanistan, Irak en Syrië komen ruim aan bod om de huidige situatie te duiden. Neurink leunt iets zwaarder op andere bronnen, maar ook zij weet veel uit eerste hand te melden.
Er zijn meer verschillen. Neurink ziet nauwe banden tussen leden van de oude Baath-partij van Saddam Hoessein en ISIS, terwijl Melissen er toch vooral vanuit gaat dat ISIS de Syrische Baath-partij van Assad bestrijdt. Wellicht is in het verwarrende gebied beide tegelijk mogelijk, maar het lijkt mij lastig.

Als er iets uit beide boeken duidelijk wordt, is dat we voorlopig nog niet van de ellende af zijn. En erger, de mensen daar ook niet. Bij gebrek aan een krachtige nationale macht, zijn Irak en Syrië eigenlijk één gebied geworden waar bendes/groeperingen elkaar in wisselende coalities te lijf gaan. Het Westen is daarbij voor alle groepen afwisselend vriend en vijand, net als Rusland, Iran en Saoedi Arabië.
Probleem is, dat het opnieuw installeren van een dictator geen optie is en de partijen nog te veel onderling uit te vechten hebben om samen te werken in een vorm van democratie. Zo bezien lijkt opdeling voor de hand te liggen, alleen wil iedereen dan waarschijnlijk weer net hetzelfde stukje land. Voor zowel Melissen als Neurink geldt dan ook, dat er geen vrolijke boodschap in het boek in verstopt.

Beide boeken hebben helaas ook een gemis. Zowel Melissen als Neurink hebben geen leden van ISIS gesproken. Hoe de strijders precies zijn georganiseerd, hoe het leven van de strijders er uit ziet, hoe de belangen precies lopen, het wordt toch allemaal niet kristalhelder.

Nu kan dat ook niet. De (vooral) ­heren van ISIS laten zich nu eenmaal niet zo maar interviewen en een dagje meelopen zit er al helemaal niet in. De boeken verkennen dan ook zeer uitvoerig en compleet de randen van het onderwerp, maar komen niet letterlijk bij de kern.

Daarmee blijft ISIS ook naar de duiding van Melissen en Neurink een wat ongrijpbare en onbegrijpelijke ‘organisatie’ in een verder ook volstrekt chaotisch landschap.