IDFA kijktips: De impact van nepnieuws, memes en videoboodschappen

Journalisten zijn allang niet meer de enigen die informatie verspreiden. De impact van nepnieuws, memes en videoboodschappen van gewone mensen wordt duidelijk in alle drie de hier besproken documentaires. Wie de populaire Netflix-documentaire The Social Dilemma heeft bekeken, weet dat algoritmes bepalen wat jij ziet op sociale media. Vaak vanuit commerciële motieven, maar met grote gevolgen. Wie één video over een complottheorie aanklikt, wordt door YouTube geholpen om meer soortgelijke filmpjes te zien. Om uiteindelijk verstrikt te kunnen raken in een bubbel, die de waarheid lijkt.

A Thousand Cuts

‘De algoritmes van Facebook en andere sociale media hebben impact op de democratie’, zegt de Filipijnse journaliste Maria Ressa in de documentaire A Thousand Cuts. ‘Overheden willen mensen laten twijfelen, zodat niemand meer weet wat waar is.’ Als CEO van het nieuwsnetwerk Rappler heeft Ressa daar dagelijks mee te maken. Ze laat zien hoe makkelijk berichten zich verspreiden over het internet. Als voorbeeld neemt ze een post waarin staat dat alle Filipijnse journalisten corrupt zijn. Het komt van een account met slechts 25 volgers, die allemaal nep blijken te zijn. Maar omdat het bericht fanatiek gedeeld wordt door die nepaccounts, kan het uiteindelijk 3 miljoen mensen beïnvloeden. Die allemaal aan het denken worden gezet over mogelijke corruptie van de journalisten in hun land.

‘Als dit niet verandert, zal de journalistiek sterven’, gelooft Ressa, die zelf meerdere keren is opgepakt in de Filipijnen. Daarna verdwijnt de democratie, gelooft ze. De Filipijnse president Duterte doet niet eens moeite om te ontkennen dat de media in zijn land onder druk staan. Zo zegt hij tegen Ressa: ‘Je bent kritisch en als je doodgaat, heb je dat aan jezelf te danken.’ De indrukwekkende documentaire van Ramona S. Diaz schetst een onthutsend beeld van de kracht van sociale media en hoe regeringsleiders het kunnen inzetten naar hun eigen hand. 

The Foundation Pit

Dat traditionele media allang niet meer de enigen zijn die misstanden aantonen, wordt ook duidelijk in The Foundation Pit. De documentaire van regisseur Andrey Gryazev bestaat volledig uit fragmenten van YouTube video’s waarin Russische burgers hun onvrede uiten over alles wat er in hun land gaande is.

De documentaire start met beelden van funderingsputten waarbij veel ongelukken gebeuren, als symbool voor een land dat volgens haar inwoners langzaam instort. Gryazev laat Russen zien die schelden op de overheid, woedend verhalen over de armoede in hun omgeving of wanhopig huilend vertellen dat ze niet meer weten hoe ze verder moeten. Want al kan de geschreven pers in Rusland kritisch zijn, op televisie is vooral staatspropaganda te zien. Via YouTube krijgen Russen een stem en hopen ze op een publiek. Met enkel achter elkaar geplakte fragmenten schetst Gryazev de wanhoop van veel Russen. De verzamelde beelden, helaas zonder context, zijn aangrijpend en ongemakkelijk.

Feels Good Man

Vrolijker oogt Feels Good Man van Arthur Jones. De film volgt Matt Furie, een zachtaardige illustrator die ooit Pepe the Frog bedacht. In zijn strip Boy’s Club #1 uit 2005 is het een maffe, maar vriendelijke hippiekikker.

In 2008 verschijnt de kikker voor het eerst op 4Chan. Dit forum met anonieme gebruikers staat bekend om het delen van memes; foto’s of afbeeldingen met teksten of grappen die zich razendsnel via internet verspreiden. De forumgebruikers gaan aan de haal met Pepe en er verschijnen steeds meer versies. Pepe wordt steeds vaker gelinkt aan Alt Right en verschijnt als nazi, Ku Klux Clan-lid én als Trump. In Amerika worden memes gebruikt in de verkiezingen en aanhangers van Trump zouden duizenden mensen hebben geworven met hun pro-Trump-memes waarin Pepe the Frog regelmatig een rol speelt.

Feels Good Man toont via nieuwsbeelden hoe groot de invloed van deze memes is. Tegelijk zien we de vriendelijke illustrator Matt Furie worstelen met hoe anderen aan de haal zijn gegaan met zijn personage.

In deze documentaire wordt op spannende wijze geschetst hoe nieuwe vormen van media ongecontroleerd miljoenen mensen kunnen beïnvloeden en wat het gevaar is voor een democratie als er niet meer aan waarheidsvinding wordt gedaan.