Hannah Arendts unieke kijk
‘Kunnen filosofen deadlines halen?’, vraagt een van de redactieleden van The New Yorker zich af als ze hoort dat Hannah Arendt (Barbara Sukowa) voor hen het Eichmann-proces (1961) gaat volgen. Arendt (1906-1975) is een Joods-Duits-Amerikaanse filosofe, die in 1941 uit Frankrijk naar Amerika is gevlucht. Haar achtergrond zorgt voor een unieke kijk op het proces, volgens hoofdredacteur William Shawn. Dat blijkt ook later, als haar eerste stuk eindelijk in print verschijnt.
Maar tegen die tijd is het einde van de film al in zicht. Hannah Arendt zoomt vooral in op het proces zelf, de vriendschappen die de filosofe onderhoudt – zo heeft ze in haar jonge jaren een relatie met de latere nazi-sympathisant en filosoof Martin Heidegger – en hoe ze haar ideeën in gesprekken toetst. Regisseur Margarethe von Trotta laat zien dat haar wereld grotendeels bestaat uit felle discussies. De oorlog is ruim vijftien jaar voorbij, maar zit de veelal intellectuele Joods-Duitse vrienden van Arendt vanzelfsprekend nog altijd hoog. Ze verlangen naar gerechtigheid en via het Eichmann-proces hoopt men op een klein beetje genoegdoening.
Mooi is dat de regisseur gebruik maakt van de echte beelden van het proces en deze er vloeiend tussen monteert. Het is daardoor alsof je samen met Arendt de rechtszaak beleeft. Bovendien geeft het de film een extra emotionele laag, vooral door gruwelijke verhalen van ooggetuigen. Zoals de redacteur voorspelde, levert de filosofe niet bepaald snel. ‘Tolstoj had minder tijd nodig om Oorlog en Vrede te schrijven’, verzucht een van de redacteuren na maanden wachten.
Arendt neemt de tijd om na te denken over Eichmann en zijn rol in de geschiedenis. Haar conclusie zorgt uiteindelijk voor een storm van protest. Ze beschrijft Eichmann als een man zonder motieven die alles doet ‘wat bevorderlijk kon zijn voor zijn carrière’. Ze gelooft dat hij door zijn ‘pure gedachteloosheid’ uiteindelijk transformeerde in een van de grootste misdadigers van zijn tijd. Niet bepaald een omschrijving die hoort bij het monster dat Eichmann volgens velen is. Dat Arendt in haar artikel ook nog kritiek levert op de Joodse raden die volgens haar vrijwillig hebben meegewerkt aan de deportaties, levert haar helemaal woedende reacties op. In deze indrukwekkende speelfilm wordt helder uiteengezet hoe Arendt tot haar ideeën kwam en hoe haar journalistiek-filosofische werk haar leven en vriendschappen veranderde.
Regisseur: Margarethe von Trotta. Hoofdrollen: Barbara Sukowa, Axel Milberg, Janet McTeer. Vanaf 2 mei in de bioscoop.
Praat mee