Fulminator-in-chief

Een mooie graadmeter van notoriteit is wanneer iemand niet meer bij de voornaam maar bij de initialen wordt aangehaald. In Nederland schieten W.F. Hermans en J.J. Voskuil te binnen, of H.J.A. Hofland - ja, allemaal mannen. In de VS denk ik aan J.D. Salinger en de journalist H.L. Mencken (1880-1956). Deze laatste, een krantenman uit Baltimore, was niet alleen de meest uitgesproken commentator van zijn tijd, maar ook de meest gelezen en wellicht zelfs meest begaafde schrijver die ooit uit een Amerikaans redactielokaal voortkwam - in zijn geval dat van de Baltimore Sun.

Menckens woede jegens Amerika was zijn handelsmerk; het bezorgde hem de bijnaam fulminator-in-chief. Juist in tijden waarin vroomheid en patriottisme de norm waren, fulmineerde Mencken tegen God en vaderland. In 1919, toen de VS in de ban was van de angst voor het communisme (de Red Scare) en op het punt stond alcoholgebruik illegaal te maken (de Drooglegging, of Prohibition), leek de walging voor zijn geboorteland te pieken. Hij stond op het punt Amerika te verlaten en nooit meer terug te keren, zo schreef hij, om “mijn laatste jaren in een beschaafd land door te brengen.” Er is geen Mencken-biograaf geweest die zich niet heeft afgevraagd waarom hij nooit is gelyncht, of op zijn minst eens een flink pak slaag heeft gekregen.

Dergelijke vragen zijn volgens de Amerikaanse essayist Hal Crowther, ook uit Baltimore, echter niet relevant. Het gaat er bij Mencken niet om of je van hem houdt of hem haat, of dat je hem bewondert of veracht, zo stelt Crowther In zijn net verschenen boek over Mencken, ‘An Infuriating American’. De essentie van Menckens werk was dat het een diep effect op het nationale debat had. Hij verwoordde wat menigeen dacht, maar niet dacht te kunnen uitspreken.

Mencken leefde in een tijd die gedomineerd werd door twee wereldoorlogen, fascisme, genocide en enorme economische schommelingen. Toch zou hij in deze tijd geen andere toon aanslaan, vermoedt Crowther: ‘Als hij nu nog onder ons zou zijn om ons te instrueren, zoals hij gewoon was, dan zou hij wijzen op de vreselijke symmetrie tussen de dwaasheden die hij beschreef en de dwaasheden die hij voorspelde. Mencken was immers nooit bang om zijn lezers voor te houden: “Ik zei het je toch?”’