Een perfect spellende sociale nerd met vijf poten

Het goede nieuws eerst: er worden nog steeds journalisten gevraagd. Niet elke dag, maar toch verschijnen er elke week wel een paar journalistieke vacatures. En dan het minder goede nieuws: het zijn er niet veel en de banen die worden aangeboden zijn meestal tijdelijk: ‘wij bieden in eerste instantie een arbeidsovereenkomst voor een half jaar’, ‘een jaarcontract met mogelijkheid tot verlenging’, ‘een aanstelling voor bepaalde tijd’.

Ook freelance werk wordt aangeboden of het werken voor eenmalige projecten. Bij tijdelijke contracten wordt wel over mogelijke verlenging gesproken ‘bij ongewijzigde financiële, economische en organisatorische omstandigheden’, maar slechts één keer over een vaste aanstelling: ‘In eerste instantie een tijdelijk contract met bij gebleken geschiktheid een vast dienstverband’.

Droombaan
Wie een droombaan zoekt bij NRC Handelsblad (Amerika-correspondent) De Telegraaf (over Ajax schrijven) of Vrij Nederland (onderzoeksjournalist) moet het op een andere manier proberen. Kranten hebben bijna niemand nodig – althans niet voor de krant.

Printbanen waren in de minderheid bij de vacatures die in september 2014 (de onderzochte periode, red.) op Villamedia.nl verschenen. Toen we vorig jaar juni een soortgelijke exercitie uitvoerden, bleek hetzelfde: bij kranten worden bijna geen journalisten meer gezocht. ‘Bijna’ dus – Trouw zocht in september een multimedia-journalist voor de website. Bij tijdschriften een iets rooskleuriger beeld: vak- en special interest-bladen (Nieuwsblad Transport, Toeractief, Stedebouw & Architectuur, Plus Magazine) vragen nog steeds journalisten, maar ook hier is het werk voor de digitale platformen vaak dominant: ‘Je bent crossmediaal denkend.’

Omroepen
Maar over het cross- en multimediale later. Eerst de sectoren waar de banen weliswaar niet voor het oprapen liggen, maar waar wel met regelmaat banen worden aangeboden: de audiovisuele sector. De EO, AvroTros, RTL Boulevard, Omroep Zeeland, VPRO en PowNed plaatsten oproepen voor journalisten in september 2014; tien van de zeventien journalistieke vacatures die in die maand op Villamedia.nl stonden waren RTV-banen. Daarbij zijn vacatures voor producers en samenstellers van reality-series, muziekprogramma’s en dans-shows niet meegerekend. Ook vorig jaar waren het vooral de omroepen die mensen vroegen.

We hebben niet naar stages gezocht. Vorig jaar bleek dat trouwens een groot aanbod te zijn, vooral bij (websites van) magazines en omroepen. Maar een stage is geen werk, en de aangeboden stages leken meer op het permanent inschakelen van een goedkope ploeg seizoenarbeiders dan op ‘echt werk’. De stageplek als business model: koeliewerk bij de media.

Ouderwets
Er is eigenlijk nog wel meer goed nieuws: wie journalist wil worden moet echt beschikken over ouderwetse vaardigheden. Je moet een ‘goede’ of soms zelfs een ‘scherpe’ pen hebben, ‘foutloos Nederlands’ kunnen schrijven, ‘bovenop het laatste nieuws’ zitten of er minimaal een ‘neus’ voor hebben, een ‘zinvolle bijdrage kunnen leveren aan de opinievorming’, kunnen interviewen, een ‘verhalenverteller’ zijn, je moet met ‘eigen nieuwsvoorstellen’ komen, ‘gesprekken kunnen voorbereiden en interessante gasten kunnen regelen en screenen’.

RTV-journalisten moeten meestal ook kunnen monteren, bij voorkeur met ‘Avid en Dalet’. Kortom, we vragen een ‘journalist in hart en nieren’ of ‘een redacteur met een analytische geest en creatieve inslag, met lef en humor’.
Inhoudelijke specialisatie wordt niet vaak gevraagd, RTL Boulevard vraagt iemand met ‘passie voor mode, wonen, kunst en food’, bij Plus Magazine moet ‘je op de hoogte zijn van de laatste trends en ontwikkelingen op het gebied van lifestyle en reizen’, bij Omroep Zeeland willen ze ‘affiniteit met regionale journalistiek’ en bij Transportwereld is ‘kennis van de transport- en logistieke wereld of het bedrijfsleven een pre’. Maar daar blijft het bij. Brede inzetbaarheid en ouderwetse journalistieke vaardigheden zijn een prima startpunt.

Maar ouderwets is niet genoeg. Wie tegenwoordig als journalist wil werken moet vooral digitaal uit de voeten kunnen. De enige krantenvacature (Trouw) is voor de website, de omroepen afficheren zich nadrukkelijk als crossmediaal, je moet bijvoorbeeld ‘de ambitie hebben om inhoudelijk sterke en verrassende (crossmediale-) radio te maken’.

Bij de magazine-uitgevers is de scheidslijn tussen print en online dun of soms zelfs afwezig. Er worden tijdschriften ‘en onlineproducten’ uitgegeven, men exploiteert naast ‘titelgerelateerde websites’ ook stand-alone websites, men publiceert in vakbladen en op ‘interactieve publicatieplatformen’. Neem bijvoorbeeld Senior Publications Nederland, ‘een multimediale uitgever van onder meer Plus Magazine, Plus Specials, Plus Puzzels, G/Geschiedenis en verschillende grote websites zoals Plusonline.nl, Gezondheidsnet.nl, Fietsen.123.nl en Geld&Recht.nl.’ Of Univers, ‘het onafhankelijke medium van Tilburg University. Het bestaat uit een magazine, website Universonline, Twitter en Facebook.’

Duizendpoot
Wat moet je eigenlijk doen als digitale duizendpoot in een ‘multimediale werkomgeving’, behalve dat er van je verwacht wordt een ‘actief internetgebruiker’ te zijn en ‘veel affiniteit met digitale media’ te hebben? Schrijven voor het web dus: ‘webredactie’, ‘websites en social media voorzien van passende content’, ‘e-mailnieuwsbrieven samenstellen en versturen.’

Camjo is nog lang niet achterhaald, het wordt een paar keer expliciet gevraagd bij televisiewerk. In een enkel geval worden er zeer specifieke eisen gesteld: op de hoogte zijn van statistiek, SEO (Search Engine Optimization) onder de knie hebben, en overweg kunnen met ‘photoshop, html en cms.’

En natuurlijk de onvermijdelijke social media: ‘actief inzetten van social media kanalen, onderhouden, versterken en uitbreiden van de relaties’, ‘social media voorzien van passende content ‘ en ‘Twitter en Facebook’ inzetten.

Kansloos
Zo’n onderzoekje naar de vacatures van één maand is uiteraard niet representatief, maar de uitkomsten van nu verschillen nauwelijks van die van juni 2013. Ook toen vooral banen in de omroep en bij tijdschriften. En ook toen een combinatie van ouderwetse journalistiek (foutloos schrijven, scherp interviewen, neus voor nieuws) en digitale vaardigheden: op alle platformen thuis zijn en sociale media kunnen bespelen. De eisen op digitaal gebied waren hoog: wie online niet belangrijk vindt, niks weet van Wordpress, html of SEO, geen blog had en niet actief op sociale media was, had zichzelf bij voorbaat kansloos gemaakt.

Omdat we toen wel stages meenamen (gevonden op websites van mediabedrijven en op mediastages.nl) troffen we toen veel meer uitvoerend en productiewerk aan, van stagiaires werd bijvoorbeeld nogal eens gevraagd om uitsluitend of vooral ‘content’ (kennelijk een nieuwe naam voor journalistiek) te zoeken, te verzamelen, te vertalen, te verwerken, te bewerken, te verrijken en te plaatsen. Ook werden er behoorlijk veel commerciële taken van de stagiaires gevraagd. Dat zat er dus dit jaar minder bij, alhoewel het ‘stroomlijnen van nieuwsgeving’ het ergste doet vermoeden.

Er zijn natuurlijk andere manieren om werk te vinden: open sollicitaties, via-via, of intern. En wie als zelfstandige of freelancer aan het werk wil, hoeft ook niet via Villamedia.nl op zoek. Maar vooral voor beginnende journalisten zijn de eisen die in de advertenties staan, een indicatie voor wat je in je mars moet hebben.

Fact of life
De belangrijkste conclusie is niet dat er betrekkelijk weinig werk is in print – en bijna helemaal niet bij kranten – en dat er ook vrijwel geen vaste banen worden aangeboden. Dat is – hoe hard het ook klinkt – meer een fact of life dan een opmerkelijke vondst. Een vaste baan op de nieuwsredactie van een grote krant of omroep begint voor instromers een utopie te worden. Maar nogmaals: de hele ZZP- en freelance-markt is hier niet meegenomen, daar zijn ook specifieke groei- en krimpsectoren, terwijl de vraag naar specialisten daar uiteraard groter is.

Op grond van deze en de vorige vacature-analyse kan je niet stellen dat de journalistiek verschoven is van traditionele print- en omroep journalistiek naar online journalistiek, maar vooral dat van journalisten gevraagd wordt naast de traditionele vormen ook de nieuwe digitale kunstjes te beheersen. Het vak is er niet eenvoudiger op geworden, je moet meer kunnen en kennen. En dat onder aanzienlijk minder florissante voorwaarden dan vroeger. Je moet de ouderwetse journalistiek onder de knie hebben en probleemloos kunnen Camjo’en, Twitteren, Facebooken, bloggen, en op digitale platformen kunnen zoeken en publiceren. Voor de perfect spellende sociale nerd met vijf poten is er echt nog wel plaats.

Het vak is er niet eenvoudiger op geworden, maar tegelijkertijd ook veelzijdiger en daardoor ook misschien wel leuker. Of, om met de advertentietekst van Trouw te eindigen: ‘een uitdagende, innovatieve functie met ruimte voor eigen inbreng en creativiteit.’