De Schepping: Saar Slegers over haar nieuwste podcast ‘Vriend en Vijand’

‘Naïef’ - zelden heb ik dat woord zo vaak horen vallen als tijdens de interviews voor mijn podcast Vriend of Vijand. In deze serie onderzoek ik hoe Nederland probeert te voorkomen dat waardevolle technologische kennis op universiteiten weglekt naar landen ‘die het niet goed met ons voorhebben’. In bijna elk gesprek dat ik voerde, werd er wel iemand van naïviteit beticht: wetenschappers zijn naïef, de inlichtingendiensten zijn naïef, politici zijn naïef. En steeds vaker vroeg ik me af: hoe naïef ben ik zelf eigenlijk?

Mijn project begon met een bevriende onderzoeker, Hamid, die me in tranen vertelde dat hij had besloten te vertrekken uit Nederland. Hij had een geweldige baan aan een universiteit en woonde al tien jaar in Nederland, maar voelde zich niet meer welkom hier vanwege zijn Iraanse nationaliteit. Het kabinet had kort daarvoor aangekondigd om onderzoekers in ‘gevoelige vakgebieden’ te gaan screenen op banden met het Iraanse regime en Hamid merkte dat alleen al zijn Iraanse nationaliteit hem in ogen van anderen verdacht maakte. Uiteindelijk besloot hij het leven dat hij hier had opgebouwd achter zich te laten en aan de slag te gaan in nota bene Amerika, waar hij zich wel welkom voelde.

Door Hamids verhaal ging ik met andere ogen kijken naar de wereld van de wetenschap. Als er één plek is waar internationale uitwisseling centraal staat, is het wel op universiteiten. Ik vroeg me af: hoezo wordt hier opeens een grens getrokken tussen kennis die wel of niet gedeeld mag worden? En tussen onderzoekers die wel en niet te vertrouwen zijn? Kan dat wel?

Niet de meest ideale uitgangspositie voor het maken van een podcast, waarvoor je juist goede vertellers nodig hebt, mensen die hun dilemma’s met de luisteraar willen delen.

Het bleken ongemakkelijke vragen. Ik ben gewend dat onderzoekers niets liever doen dan vertellen over hun onderzoek, maar nu werd het me al snel duidelijk dat mensen, als het het gaat over kennisveiligheid, voorzichtig zijn. De inlichtingendiensten waarschuwen dat de nationale veiligheid op het spel staat. En niemand wil die in gevaar brengen… of voor naïef versleten worden.

Ik moet bekennen: dit was niet de meest ideale uitgangspositie voor het maken van een podcast, waarvoor je juist goede vertellers nodig hebt, mensen die hun dilemma’s met de luisteraar willen delen. Maar toch wilde ik een poging wagen. Want precies door de angst om openbaar over veiligheidskwesties te spreken, ontstaat een situatie waarin onderzoekers op basis van hun nationaliteit worden uitgesloten - ‘voor de zekerheid’ - óf waarin echte veiligheidsrisico’s aan de kant worden geschoven.

Door goed zoeken en lang volhouden, vond ik mensen die wel bereid waren om hun verhaal te doen. Tot minister Robbert Dijkgraaf aan toe. Of mensen elkaar, na het luisteren van mijn podcast niet meer voor naïef uitmaken, betwijfel ik, maar ik hoop wel een bredere discussie aan te zwengelen en daarmee een beter kennisveiligheidsbeleid.