Bij freelancers wint Pret het van Poen en Prestige

‘Ik heb het onderzoek wel ingevuld, maar durfde toch niet op de verstuurknop te drukken. Ik ben helemaal voor gezonde concurrentie, maar ik ben bang dat hier straks een Top drie van de beste opdrachtgevers van Nederland uit komt waar alle freelancers allemaal tegelijk op af stormen.’ Toen Villamedia eind mei een enquête op het web gooide waarin freelancers gevraagd werden inzicht te geven in hun klanten, stuitte dat op verzet. Want waarom zou je in tijden van bezuinigingen en crisis anderen vertellen waar het goed boeren is?

Gelukkig hadden tientallen andere freelancers daar minder moeite mee. In totaal gaven 86 van hen gehoor aan de oproep. Zij vulden in voor wie ze het meeste werkten, wat de tarieven zijn bij die opdrachtgevers, hoe leuk het werk voor hen is en hoe trots ze zijn op het feit dat ze voor die titels mogen werken. Precies zoals freelancers dat ook al in 2004 deden in een soortgelijk onderzoek voor het boek ‘Wij zijn goed; Overlevingsgids voor freelance journalisten’ van Geert-Jan Bron en Tijs van den Boomen. ‘Ik heb het vermoeden dat de tarieven in absolute zin alleen maar verder zijn gedaald’, aldus die laatste. ‘Vooral als je ook aan dingen als inflatiecorrectie denkt. Dat wordt eigenlijk nooit doorgevoerd bij freelancers. En daardoor worden de euro’s die je verdient ook minder waard, zelfs als de tarieven op papier gelijk blijven.’

Het vermoeden van Van den Boomen is juist. In vergelijking met zijn onderzoek uit 2004 zijn bij veel titels de tarieven gedaald. Zo zakte de woordprijs bij Nieuwe Revu van 37 cent naar 30 cent en bij Elsevier van diezelfde 37 cent naar 34 cent. Bij een aantal kranten bleef de vergoeding daarentegen gelijk. De Volkskrant betaalt als absolute winnaar van de enquête (en dus favoriete opdrachtgever van freelancend Nederland) nog steeds 40 cent per woord, net als negen jaar geleden. Maar met inflatiecorrectie zou de vergoeding eigenlijk uit moeten komen op 46,6 cent. En hoewel Trouw met een vergoeding van 32 cent aardig lijkt te betalen wordt er een ‘knip’ gehanteerd: de 32 cent geldt voor de eerste 700 woorden, daarna wordt er 18 cent per woord betaald.

Bij een aantal anderen kranten daalden de woordprijzen, soms aanzienlijk. De standaardvergoeding per woord bij NRC Handelsblad zakte van 39 naar 37 cent en bij het Algemeen Dagblad zelfs van 33 cent per woord naar 24. Journalisten die bij die krant voor de regiopagina’s tikken moeten met nog minder genoegen nemen: zij krijgen 12 cent per woord. Regionale freelancers hebben het sowieso zwaar te voortduren wat de tarieven betreft. Zo kwam Het Parool met 21 cent per woord als een van de slechtste betalers uit het onderzoek. Maar ook Het Parool valt in het niet bij de kranten van Wegener: wie voor een regionale bijlage van die krant op pad gaat en een artikel tikt, krijgt daarvoor 40 euro bijgeschreven op zijn rekening. Uitgaande van een artikel van 400 tot 500 woorden betekent dat een vergoeding tussen de 8 en 10 cent per woord. ‘Het is soms echt de eindjes aan elkaar knopen’, bekent freelancer Hans Wetzels als hem gevraagd wordt naar zijn mening over de huidige freelancemarkt. ‘Maar wat nog veel belangrijker is, is dat freelancers door steeds lagere betalingen vaak niet meer de tijd hebben om diepgravende onderzoeken uit te voeren. Dat brengt de kwaliteit van de Nederlandse journalistiek in gevaar.’

Geld niet belangrijkst

In de enquête passeerden in totaal 146 namen van kranten en tijdschriften de revue. Dat zijn er twintig meer dan negen jaar geleden, toen 112 freelancers de vragenlijst invulden. Alleen de titels die drie keer of vaker genoemd werden maakten aanspraak op een plek in de ranglijst. Titels als De Telegraaf, Viva, LINDA, KIJK en Margriet vielen daardoor buiten de boot. Ook commerciële opdrachten vielen buiten beschouwing. Bij de totstandkoming van de uiteindelijke ranglijst telden poen, pret en prestige even zwaar mee. Een soortgelijke enquête onder freelance fotojournalisten leverde zo weinig reacties op dat besloten werd dat onderzoek buiten beschouwing te laten.

Hoewel veel respondenten in hun commentaar bij de enquête aangeven dat de tarieven omhoog moeten, draait niet alles om geld. Het gros van de freelancers geeft zijn opdrachtgevers dikke voldoendes als het aankomt op pret en prestige. Dat geld niet alles is wordt wel bewezen door het feit dat de beste betaler uit het onderzoek –Plus Magazine, met 50 cent per woord- niet terugkomt in de uiteindelijke Top 10. Dat heeft volgens de respondenten vooral te maken met slechte communicatie van de redactie en het stellen van ‘absurd hoge eisen’. Andersom eindigt Nieuwe Revu als middelmatige betaler relatief hoog. Van alle genoemde titels kreeg het blad – samen met Trouw - het vaakst een 10 voor pret of prestige van zijn freelancers. Ook De Groene Amsterdammer scoorde stelselmatig hoog op dat laatste vlak, wat het blad een plekje in de Top 10 bezorgde. ‘Mensen willen graag voor ons schrijven’, weet hoofdredacteur Xandra Schutte. ‘We betalen misschien niet het beste, maar we zijn wel een van de weinigen waar je nog zoveel ruimte krijgt en waar je een verhaal kan vertellen zoals je dat wilt.’

Het gaat de laatste jaren sowieso goed met De Groene. Tussen 2007 en 2012 steeg de oplage van een krappe 13.000 exemplaren naar ruim 20.000. En dat succes voelen ook de freelancers. Betaalde het blad in 2004 nog 15 cent per woord (in 2008 zelfs 10 cent), tegenwoordig ligt het standaardtarief tussen de 20 en 25 cent, afhankelijk van het genre. Schutte: ‘We zijn zelf eigenaar van ons blad en hoeven niets af te dragen aan aandeelhouders. Daarom kunnen we de freelancers ook meer betalen als het goed gaat. De redactie is te klein om het blad vol te schrijven, dus we hebben freelancers hard nodig. Eigenlijk vind ik dat ze zelfs nog meer betaald zouden moeten krijgen.’

Een andere titel die ondanks de lage financiële vergoeding in de Top 10 eindigde is de Leeuwarder Courant. Respondenten geven aan dat die krant gezien wordt als ‘een vooraanstaand medium met veel aanzien in de regio’ en dat de communicatie met de redactie duidelijk is. Een belangrijk punt, want bij de respondenten wekt onduidelijke communicatie na lage betaling de grootste irritatie op, onder andere gevolgd door lang wachten op betalingen, doorplaatsing in andere titels zonder bijbetaling, meer werk verrichten voor minder geld en het zonder overleg inkorten en aanpassen van verhalen. Het gebrek aan goede communicatie geeft freelancers volgens de respondenten het gevoel dat ze weinig gewaardeerd worden. En het uiten van waardering is belangrijk, ook in de tarieven, vindt Bert de Jong, adjunct-hoofd­redacteur van de Leeuwarder Courant. ‘Het gaat om een stuk eerbiediging van het freelancewerk. Journalistiek is een beroep van waarde en dat moet je ook uitstralen.’

Woordprijzen niet heilig

Met een volgens de freelancers gemiddelde prijs van 25 cent per woord is de Leeuwarder Courant de best betalende regionale krant die uit het onderzoek naar voren komt. Maar een woordprijs, dat vindt De Jong helemaal niks. ‘Daar ga ik niet in mee. Je kunt veel beter uitgaan van hoeveel werk iets is. Het gaat niet om woorden, maar ook om het werk erachter. Je kunt vanachter je bureau veel sneller produceren dan wanneer je op pad gaat.’ Om die reden betaalt de Leeuwarder Courant vaste bedragen per artikelsoort: voor kortere regionale producties zo’n 100 euro, voor buitenlandverhalen zo’n 250 euro.

Ook het Nederlands Dagblad betaalt naar eigen zeggen niet per woord. In plaats daarvan krijgen freelancers 20 euro per 1000 tekens, wat ongeveer neer komt op 12 cent per woord. ‘We realiseren ons dat dat geen hoog bedrag is’, verklaart een medewerker van de financiële administratie. ‘De prijs heeft vooral te maken met de beperkte oplage van de krant. Het is geen kwestie van freelancers uitpersen. We kunnen gewoon niet meer betalen.’

Freelance journalist Fréderike Geerdink vindt het vergelijken van woordprijzen op zijn zachtst gezegd vreemd. ‘Niet ieder woord is hetzelfde. Je hebt bladen die 45 cent per woord betalen, maar waarbij artikelen veel meer werk en tijd kosten.’ Journalist Geerdink geeft al tien jaar workshops over onderhandelingstechnieken. Ze stelt dat freelancers beter kunnen bedenken wat ze per uur willen verdienen. Vanuit die kennis kunnen ze bepalen of ze een artikel voor een bepaalde vergoeding willen maken. ‘Als je een specialisatie ontwikkelt kun je sneller produceren en gaat vanzelf je uurprijs omhoog.’

Bij een groot deel van de kranten en tijdschriften in de Top 10 zijn woordprijzen sowieso niet heilig. Media als Elsevier en de Volkskrant hanteren verschillende tarieven voor verschillende freelancers en artikelen. Over het algemeen geldt: hoe bewerkelijker of ingewikkelder een artikel of hoe meer ervaring de freelancer, hoe hoger de woordprijs. Later dit jaar gaan ook NRC Handelsblad en nrc.next over op deze manier van betalen. Er komen drie losse tarieven, waarbij het middelste gelijk staat aan het huidige, vertelt adjunct-hoofdredacteur Marcella Breedeveld. ‘We willen de wildgroei aan verschillende tarieven op de redactie tegen gaan. Door de jaren heen zijn op de verschillende redacties telkens andere prijzen gehandhaafd. Dat willen we gelijktrekken. We willen helderheid rondom de betaling, zodat iedereen weet waar hij aan toe is. De nieuwe tarieven zijn absoluut niet bedoeld als bezuinigingsmaatregel. Voor ons zijn freelancers ongelooflijk belangrijk. Veel freelancers zijn gezichts­bepalend voor onze krant, net als onze vaste redacteuren.’