mgm nvj maart

— zaterdag 13 mei 2023, 09:23 | 0 reacties, praat mee

AI: ‘Tussen utopie en dystopie ligt een wereld van journalistiek realisme: ons werkterrein’

AI: ‘Tussen utopie en dystopie ligt een wereld van journalistiek realisme: ons werkterrein’
© Bart Brouwers/Innovation Origins

Tot een paar maanden geleden was het soort ‘generatieve AI’ zoals ChatGPT nog voorbehouden aan de experts, nu kan elke ziel erop los gaan. En hoeveel zo’n real-life proeftuin ook oplevert voor de bedenkers van die systemen, de samenleving zelf wordt er nog niet per se beter van. Behalve… als de journalistiek zich er wat consequenter en gestructureerder op zou gaan storten, betoogt hoogleraar journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen en mede-eigenaar van Innovation Origins Bart Brouwers. Laatste wijziging: 15 mei 2023, 11:32

Wat een geweldig vak hebben we. Als journalisten kunnen we onze persoonlijke hartstocht combineren met maatschappelijke impact en daar nog een behoorlijke boterham mee verdienen ook. Natuurlijk zijn er ook andere beroepen waarvoor dat geldt, maar dat van ons heeft dan ook nog eens het voordeel dat geen dag hetzelfde is - wat een weelde.

Het is goed ons bewust te zijn van die bevoorrechte positie. We willen dat door de waan van de dag of de kritiek op ons functioneren nog wel eens uit het oog verliezen. Dat is extra jammer, omdat het ons ook het zicht een beetje ontneemt op de signalen die aangeven dat het allemaal nóg mooier kan worden. Die vaststelling heeft niet alleen te maken met mijn optimistische grondhouding, maar is gebaseerd op twee cruciale ontwikkelingen in onze samenleving:

1) De maatschappij heeft meer dan ooit grote behoefte aan mensen die in staat zijn orde aan te brengen in de gigantische chaos waarin we ons bevinden - journalisten dus.
2) De vloedgolf aan innovatieve AI-technologie die over ons heen komt, geeft ons nieuwe kansen om ons vak nog mooier en aantrekkelijker te maken, zowel voor onszelf als voor de samenleving.

ChatGPT zit nog in zijn proeftijd, net als de partijen die soortgelijke Large Language Models aan het uitrollen zijn, en de partijen die op basis van dit fundament elke dag weer met duizenden nieuwe toepassingen komen aanzetten. Tot een paar maanden geleden was dit soort ‘generatieve AI’ nog voorbehouden aan de experts, nu kan elke ziel erop los gaan. En hoeveel zo’n real-life proeftuin ook oplevert voor de bedenkers van die systemen, de samenleving zelf wordt er nog niet per se beter van.

Behalve… als de journalistiek zich er wat consequenter en gestructureerder op zou gaan storten. Die journalistiek moet dan niet blijven hangen in ofwel adoratief enthousiasme ofwel blinde angst. Tussen utopie en dystopie ligt een wereld van journalistiek realisme: ons werkterrein.

Twee vliegen in één klap
Met zo’n nuchtere journalistieke benadering kunnen we twee vliegen in één klap slaan: we garanderen de maatschappij de best mogelijke doorwrochte analyses van het fenomeen generatieve AI, én we brengen er ons vak mee vooruit. Daarvoor is het nodig een kritische benadering van iedereen die zich bezighoudt met de ontwikkeling van nieuwe AI-modellen gelijke tred te laten houden met een zo breed mogelijke inzet van wat diezelfde modellen de journalistiek nu al kunnen brengen. Voor wie nu denkt dat dat van twee walletjes eten is, die heeft gelijk. Ja, je kunt dus kritisch zijn over al die schijnbaar ongrijpbare ontwikkelingen en deze met de beste onderzoeksjournalistiek die we in huis hebben te lijf gaan, en tegelijk volop gebruik maken van wat de technologie ons brengt.

Op die manier kunnen we onze onderzoeksvaardigheden en inhoudelijke kennis aanspreken om door te dringen tot de kern van de machine, zodat we leren begrijpen hoe AI werkt, waar de beperkingen en gevaren zitten en wat de gevolgen voor de maatschappij zijn. We moeten de technische, juridische en ethische vragen stellen. We moeten zelf de machine induiken, hoe lastig dat ook is. Dat gaat dus verder dan het opgeheven vingertje met de mededeling “pas op want dit gaat alles ontwrichten” - hoe juist die conclusie ook is. Laten we ons onderzoek daarnaar vooral niet beperken tot de modellenbouwers bij big tech. Ook al die AI-happy overheden zelf moeten we heel goed in de gaten blijven houden. De onlangs aangekondigde Europese AI Act is weliswaar een hoopgevende ontwikkeling, maar die is op zijn vroegst over 3 jaar in werking…

Het mooie is: deze essentiële onderzoekstaak wordt niet alleen krachtiger, maar ook makkelijker en leuker als we de technische tools omarmen die daarbij niet alleen nodig maar ook ruimschoots beschikbaar zijn - alles ter verbetering van ons ambacht.

Journalistieke schil
Dat dat niet alleen voor grote, gevestigde mediaconcerns mogelijk is, maar ook voor startups of zelfs individuele freelancers, kan ik toelichten met een voorbeeld van een klein journalistiek bedrijf dat ik toevallig van binnen ken: Innovation Origins. De missie van dit bedrijf is om met journalistieke middelen te laten zien wat er door heel Europa gebeurt om - op innovatieve wijze - de grote problemen van onze tijd aan te pakken.

Met zo’n missie moet je zelf ook wat innovatiekracht tonen en dus heeft Innovation Origins een journalistieke schil gebouwd rond de Large Language Models die inmiddels op de markt zijn. Met functies die een antwoord of een filter bieden voor alles wat we als journalisten zo essentieel vinden: waarheidsvinding, verificatie, objectiviteit, transparantie en specifiek vakgericht gebruiksgemak. Dankzij deze schil, aangevuld met tools van derden, is de redactie in staat het werk effectiever en beter te maken. Denk daarbij aan functies als:

- ideevorming (nieuwe perspectieven, tegenargumenten)
- interviewvoorbereiding (relevante, niet voor de hand liggende vragen)
- datagaring (documenten, cijfers, overzichten, alles taal-onafhankelijk)
- analyses van die data en koppeling aan relevante aanvullende informatie
- datavisualisaties
- trendanalyses
- transcriptie van interviews en de ordening daarvan
- factchecking
- schrijfhulp (koppen, uitleg-alinea’s, info-boxen, tweets, andere social posts, vindbaarheid)
- scripts en bewegend beeld maken voor video’s
- audiofiles genereren op basis van dat script.
- illustraties bij verhalen

Geef de redactie een duwtje
Volgende week zal de lijst al wel weer langer zijn. Essentieel bij dit alles is om zelf aan het stuur te blijven. Hoe beperk je de afhankelijkheid van derden? Hoe kun je voorkomen dat we - net als in de jaren negentig bij de opkomst van internet - in een afwachtende, ontkennende of boze stand blijven staan? Daarvoor is het niet alleen nodig dat je zelf die machines gaat bouwen maar ook dat je je complete redactie uitnodigt, een duwtje geeft of desnoods dwingt om mee te doen.

Zeker in een omgeving waar de begrijpelijke weerstand tegen AI verlammend kan werken op interne innovatie zal veel afhangen van het redactionele leiderschap. Hoofdredacties zullen voorop moeten lopen in de experimenten, in te volgen cursussen en in de nieuwe routines.

Valse argumentatie
Misschien nog wel het grootste risico is dat we onze redacties de ruimte geven om te blijven roepen dat ons vak beschermd moet worden tegen de gevaren van AI. Dat is een valse argumentatie die we in het verleden vaker zijn tegengekomen. Waarom vals? Niemand is tegen het uitbannen van risico’s en iedereen kan het paperclipscenario zo uittekenen, maar voor je het weet verlies je jezelf in een discussie die alleen maar voor verlamming zorgt. En andere partijen de kans biedt nog dieper door te dringen op ons werkterrein. Ja, we moeten onze normen hoog houden. Nee, dat betekent niet dat ons vak zich niet kan ontwikkelen.

Maar hoe zit het dan met onze banen? Gaat AI die niet inpikken? Ja, dat zal gebeuren, maar het omgekeerde eveneens. Banen die geautomatiseerd kunnen worden verdwijnen, nieuwe functies zullen ontstaan. Net zoals in alle andere sectoren. Hoe die balans precies uitpakt, niemand die het nu al kan zeggen. Zeker is dat bedrijven die hun mensen aansporen de vervelende delen van hun werk te automatiseren op de lange termijn levensvatbaarder zijn, omdat die collega’s dan ingewikkelder, meer lonend, meer menselijk werk kunnen doen. En voor de journalisten die de handschoen nu oppakken ziet het er ook goed uit: bijna per definitie zal het werk dat niet geautomatiseerd kan worden beter betaald worden.

Ongelofelijk krachten
Garanties zijn er niet. Er komen door AI ongelofelijke krachten vrij waarvan we de gevolgen nog niet eens bij benadering kunnen voorspellen. Wat we wel zeker weten is dat de op geld beluste grote techbedrijven in China en de VS er alles aan zullen doen om onze koers te bepalen. In een periode waarin wetgeving om de burger te beschermen nog nauwelijks op orde is zullen ze hun kans grijpen. Dat betekent niet dat we de golf maar over ons heen moeten laten komen, integendeel.

We hebben als vierde macht een zware verantwoordelijkheid tegenover ons publiek, tegenover de maatschappij als geheel. Als controleurs, als onderzoekers, als uitvoerders van ontelbare experimenten en als driftige gebruikers van de technische middelen die ons ten deel zijn gevallen - en die we als aanvulling daarop zelf gaan bouwen.

Een uitgebreidere versie van deze tekst is uitgesproken op 11 mei 2023, bij het afscheid van Leo Hauben als hoofdredacteur van L1.

Bekijk meer van

artificiële intelligentie

Tip de redactie

Logo Publeaks Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, adjunct-hoofdredacteur

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.