360-video: voorbij de hype

‘Hoe 360-gradenvideo nu wordt gebruikt, daar is niet veel aan. Allemaal gaan ze naast een boot met vluchtelingen staan. Dat is te makkelijk, afgezaagd en saai. Veel nieuwsmedia snappen het medium niet.’ Aan het woord is Steye Hallema, artiest, muzikant en pionier in virtual reality. Voor VPRO Lab regisseerde Hallema – altijd met hipsterpet – verschillende films in ‘VR’. De kijker stapt met een speciale bril of telefoonhouder in een soort surround-film. Vandaar de term virtual reality: de kijker stapt letterlijk in een nieuwe wereld.

Terwijl Hallema werkt met een script, regisseur en acteurs, storten veel nieuwsmedia zich op non-fictie met 360-gradenvideo. Daarbij filmt een speciale camera de situatie in alle richtingen. Door deze beelden aan elkaar te plakken, ontstaat een video waarin de kijker rond kan kijken. Dat kan met een VR-bril, maar ook met smartphone of desktop.

YouTube en Facebook gaan sowieso vol inzetten op virtual reality en pronken met 360’s. De journalistiek moet mee, weet ook de NOS. ‘We zitten in de experimentfase’, zegt hoofd digitaal Lara Ankersmit. ‘Waar het eindigt, weten we ook niet. Het is nu een hype en we zullen zien of het structureel wordt.’ Ook De Telegraaf probeert het uit. ‘Maar het staat nog in de kinderschoenen’, zegt verslaggever Alexander Bakker. 

De grote vraag: hoe voegen 360-gradenvideo’s iets toe aan de journalistiek? Bart Brouwers, hoogleraar journalistiek in Groningen en VR-ondernemer in Eindhoven, moet diep nadenken. ‘Ik weet niet precies welke kansen het biedt, maar ik weet wel dat het noodzakelijk is om ze te zoeken.’ Belangrijkste reden: ‘Je kunt als journalist een extra perspectief bieden. 360-gradenvideo brengt natuurlijk geen compleet beeld, maar het wordt wel completer.’

De NOS heeft al wel een duidelijke visie voor ogen. ‘Wij focussen ons op plaatsen waar je niet gemakkelijk komt als gewone Nederlander’, zegt Ankersmit. De kijker waant zich in een nieuwe wereld. ‘Tijdens de troonrede van Willem-Alexander bijvoorbeeld. Of in Alleppo.’

De meeste journalisten die over virtual reality nadenken, beamen wat Ankersmit zegt. Hallema sloeg met de VPRO-docu’s duidelijk een andere weg in. ‘Oké, je kunt erbij zijn. En dan?’, vraagt hij zich af. ‘Is een 360-gradenvideo dan beter dan een mooie documentaire? De kracht van VR zit niet in het belichten van de buitenkant, maar van de binnenkant. Gevoelens. Zoek een mooi onderwerp uit, laat de kijker ín die hoofdpersoon kruipen.’

Hallema, zoon van een goochelaar, is deze maand begonnen met werken voor Jaunt. Dat is een Amerikaanse startup die ‘het Netflix van de VR’ wil worden. Ondertussen is Hallema bezig met een documentaire over autisme. ‘Je kijkt mee door de ogen van een autistisch jongetje. Die blijft stug doorwerken aan een schoolopdracht, terwijl zijn klasgenoot zich heeft gesneden met een schaar en onder het bloed zit.’

Terwijl Hallema ook de video’s over vluchtelingen affakkelt, ontvangen VPRO-collega Hans-Jaap Melissen en filmmaker Eduardo Perez van Scopic veel lof voor precies zo’n documentaire. Tijdens ‘In het spoor van de vluchteling’ staat de kijker in de rotsachtige branding van Lesbos. In de verte komt een bootje aan en in een mum van tijd sta je middenin de chaos van een strijd op leven en dood.

Melissen is vol enthousiasme. Hij benadrukt het voordeel van erbij-zijn. ‘Die boten die aan land komen, worden ineens helemaal echt. Met die bril denk je: deze mensen moet ik helpen.’

Volgens Melissen zal ‘VR’ wel een extraatje blijven. ‘In de krant kun je een foto bij een artikel zetten. Zo kun je ook bij een tv-uitzending een 360-video aanbieden.’

Er is een essentieel verschil met tv: Melissen moet bij een 360-gradendocu de regie totaal uit handen geven. Kijkers zien het hele circus eromheen: ook collega-journalisten en fotografen. De oorlogsjournalist maalt er niet om. ‘Deze techniek geeft een eerlijker beeld. Je laat niet één ingestort gebouw zien, terwijl de rest nog overeind staat.’

Ook de NOS ziet dat 360-video de journalistiek geloofwaardiger maakt. ‘Het is transparant’, zegt Ankersmit. ‘Je kunt niet meer zeggen: ‘wij kiezen dit shot, en daar doe je het maar mee’.

Iets meer geloofwaardigheid is geen overbodige luxe. Zeker niet in een tijd waarin bankdirecteuren meer worden vertrouwd dan journalisten. Ankersmit: ‘Een kijker kan zich niet meer afvragen: is dat wel echt zo? Ze zien precies hoe groot een demonstratie is, wat de politie doet, etcetera.’
Steeds meer startups en freelancers – oftewel: ‘cowboys’, in de woorden van Hallema – gaan aan de slag met 360-gradenvideo, al is daar bij innovatiewedstrijden als The Challenge weinig van te zien. ‘Dit jaar was er niet één’, vertelt Brouwers, die de competitie leidde. ‘Ongelofelijk. Ik verwacht er volgend jaar wel meer.’

De journalistiek is ondertussen druk aan het experimenteren met verschillende camera’s, werkwijzen en invalshoeken. Dat gaat niet altijd goed: de EO bracht The Passion in 360-gradenvideo en werd achteraf door het slijk gehaald. ‘Het was de hel’, schreef analist Stan Hulsen op Numrush. ‘Het punt dat je als eerste ziet, was een pilaar.’ Zijn conclusie: ‘Elk moment dat ik op mijn telefoon keek, miste ik de geweldige afwisseling van shots die op tv werd gepresenteerd.’

Bas Meuleman maakte de productie voor de EO. ‘Die kritiek is terecht’, zegt de creative director van Seymour360. ‘We hadden ook iets anders in gedachten maar dat stond het budget niet toe’, zegt Meuleman. ‘Wel prijzenswaardig dat juist de EO – altijd gezien als suf en conservatief – hier een begin mee maakt.’

Het oordeel van sommigen was vernietigend: doe het goed, of doe het niet. Toch oogsten ook de slechtste experimenten lof. Hallema, niet de meest coulante analist, komt met een bemoedigend woord. ‘Het experimenteren is goed. Test wat je wilt doen.’
Melissen stemt in maar hoopt op een kwaliteitsslag. ‘Ik merk dat mensen heel enthousiast zijn als ze een 360-gradenvideo op hun laptop of telefoon bekijken, maar het echte gevoel komt pas als je dezelfde content bekijkt op de virtual reality bril.’ Daarvoor is het belangrijk om de kwalitatief betere camera’s te gebruiken, stelt hij.

Ook Brouwers komt met een oproep aan collega-journalisten. ‘De techniek is zo interessant, dat we verplicht zijn om hier flink wat energie in te steken.’ Voor hem hoeven journalisten niet direct de beste camera’s te kiezen. ‘Als we met een grote massa gaan experimenteren, komt er vanzelf iets bovendrijven wat echt goed is.’

Kom op dinsdagavond 10 mei naar het NVJ event ‘Virtual reality: de toekomst van de journalistiek?’ In VR Cinema, Oosterdokskade 5, Amsterdam (nabij CS). Meer informatie en aanmelden