Woordvoerder Kaj Leers heeft één belangrijke les: ‘Don’t do stupid shit’

Zestien jaar lang was Kaj Leers journalist, onder andere voor BNR en Quote. Bijna alle takken van sport beoefende hij, maar na een tijdje kwam hij op een kruispunt in zijn carrière terecht.

Natuurlijk is de journalistiek mooi, maar Leers had het idee dat hij vooral aan de zijlijn stond. ‘Het alleen beschrijven van problemen ging mij tegenstaan. Het voelde een beetje gemakzuchtig: wel problemen signaleren, maar niet oplossen.’ Hobbymatig volgde Leers de politiek al, en na een avontuur bij Z24 – een voormalig zakelijk nieuwssite – ging de stekker eruit en stond hij op straat.

Zo belandde hij via-via als woordvoerder bij een woningcorporatie. Uiteindelijk lonkte de politiek. Ruim twee jaar werkte Leers als woordvoerder van de PvdA in Amsterdam, ook was hij woordvoerder van de Stichting Tuchtrecht Banken en de provincie Noord-Holland. Sinds oktober 2022 is hij woordvoerder van Volt in de Tweede Kamer.

Leugenaars
Toegegeven, als journalist dacht Leers ook wel eens dat alle woordvoerders ‘leugenaars’ zijn, inmiddels is zijn beeld veranderd. ‘Want een leugen komt meestal vrij snel uit’, zegt hij met een glimlach.

Leers merkt dat het vaak niet over de inhoud gaat. Als voorbeeld noemt hij een groot plan van het Amsterdamse stadsbestuur met de haven. Hij lichtte verschillende media in, die ernaar zouden gaan kijken.

Tot hij de krant openslaat, en een verhaal vijf kolommen ziet over een vermeend conflict dat in werkelijkheid helemaal niet bestond. ‘Je legt het voor bij de economieredactie, die zet het door naar de politieke redactie en zij kijken alleen of er ruzie is.’

Misschien moeten beide partijen wat minder hoog van de toren blazen en kijken wat er wél kan

Journalisten, woordvoerders én politici nemen elkaar veel de maat, zonder dat er échte concrete oplossingen worden geboden, stelt Leers. In die zin sluit hij zich aan bij de stroming die ‘constructieve journalistiek’ wordt genoemd, waarin het idee is dat journalisten niet alleen problemen moeten signaleren, maar ook oplossingen moeten aanreiken. ‘Misschien moeten beide partijen wat minder hoog van de toren blazen en kijken wat er wél kan.’

Als woordvoerder voor Volt bereidt Leers ook de verschillende interviews voor die Kamerleden van de partij hebben met de pers. Het is een veelgehoorde klacht onder journalisten: stuur je je tekst op, krijg je lappen vol met rood retour. Natuurlijk bereidt hij die gesprekken voor, maar tegelijkertijd is hij een aanhanger van een uitspraak van oud-president Obama over buitenlandbeleid: ‘Don’t do stupid shit’.

Shit opruimen
‘Zeg geen dingen waar je achteraf spijt van krijgt. Het zijn jouw woorden, dus neem daar ook de verantwoordelijkheid voor’, houdt hij zijn Kamerleden voor. Een woordvoerder, vindt Leers, ‘is er niet om de shit op te ruimen van anderen’. ‘De woordvoerder is er om de shit van anderen goed onder woorden te brengen.’

De woordvoerder is er om de shit van anderen goed onder woorden te brengen

Als voorbeeld noemt Leers een interview met PvdA-lijsttrekker Wouter Bos in De Telegraaf, in de aanloop naar de verkiezingen. ‘Je als PvdA’er laten interviewen door De Telegraaf: “Prettige wedstrijd gewenst!”. En in het interview beklaagde hij zich over de werkdruk en de sfeer in Den Haag. Dan wéét je al dat dat de kop wordt. En in zo’n gesprek slaat Bos dan dicht.’

Robot Jetten
Zeker politici interviewen is vaak geen eenvoudige klus: ze zijn script-vast en laten zich moeilijk tot uitspraken over andere onderwerpen verleiden. Een ‘mooi’ voorbeeld daarvan is het interview dat kersvers fractievoorzitter Rob Jetten gaf aan RTL Nieuws, vlak na de beëdiging van het jongste kabinet-Rutte. Jetten viel in herhaalmodus – de bijnaam ‘Robot Jetten’ was algauw geboren op social media.

Reflex
‘Eigenlijk’, zegt Leers, ‘is het een hele menselijke reflex waar Jetten in schoot’. ‘Bij tegenslag of iets onverwachts schieten mensen in een, wat ik noem, mental fortress. En dat is geen goede instelling voor een interview. Mark Rutte, bijvoorbeeld, is énorm behendig geworden in het interview en kent inmiddels zijn trucjes en technieken.’

Een veelgehoord argument waarom mensen vanuit de journalistiek overstappen naar de woordvoering, communicatie en PR is simpel: geld. Ook aan Leers vroegen vrienden en bekenden of hij het niet gewoon voor het geld overstapte. Dat was niet het geval, het ging hem met name om het niet meer vanaf de zijlijn roepen, maar ook iets wezenlijks toevoegen.

Relaties, kinderen, koophuis
‘En ik snap het ook wel. Mensen krijgen op een bepaalde leeftijd relaties, kinderen, willen een huis kopen, et cetera. Leg de arbeidsvoorwaarden van de dagbladen en omroepen maar eens naast die van een ministerie. Dan is de keuze snel gemaakt.’ En na een tijdje heb je alles in de journalistiek wel een keertje gedaan, en is het dus geheel logisch dat je verder kijkt.’

Hij hoort het regelmatig als journalisten overstappen naar de woordvoering of communicatie: ‘Oh, nu ga je ál onze journalistengeheimen verklappen’. In werkelijkheid zijn er echter weinig geheimen te verklappen, lacht Leers. ‘We hebben geen bepaalde superkrachten of zo. Als je als journalist bijvoorbeeld bij een politieke partij komt te werken, dan ontdek je wél dat dingen vaak niet zo zwart-wit zijn zoals ze gesteld worden,’ ontdekte hij.

Simplificeren
Journalisten zijn in essentie goede woordvoerders, denkt Leers. ‘Journalisten hebben vaak, door schade en schande, geleerd om dingen te simplificeren. Dat is soms vervelend, maar kan ook juist een voordeel zijn.’

Leers heeft z’n ziel niet volledig aan de duivel verkocht. ‘Woordvoering voor een commercieel bedrijf? Dat zou ik nóóit aan mijzelf kunnen verkopen. “Dit is de béste champagne ooit!”, dat kan ik niet. Ik ben er niet om aandeelhouders blij te maken, daar bedank ik vriendelijk voor.’