Weerbaarheid journalisten punt van zorg

Het ontslag doet ook iets met hun weerbaarheid. Journalisten worden er kwetsbaarder van en zijn geneigdheid daarna eerder hun mond te houden uit angst hun baan of freelance opdracht te verliezen. Dat geldt waarschijnlijk ook voor journalisten die hun baan niet kwijt zijn omdat zij in hun omgeving collega’s wel zien vertrekken en een vaak moeizaam freelance bestaan zien leiden.

Een en ander blijkt uit onderzoek onder 77 Nederlandse journalisten die in de periode 2012 – 2016 hun baan opzegden of werden ontslagen. Het onderzoek maakt onderdeel uit van het internationale project NewBeats waarbij wordt gekeken naar de gevolgen van baanverlies onder journalisten en naar digitale aanpassing.

De Nederlandse versie van dit project is uitgevoerd door de Universiteit van Amsterdam (afdeling Mediastudies) in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Journalisten (NVJ) en het Instituut voor Beeld en Geluid.

UvA-hoogleraar Mark Deuze: ‘Voor mij is het een eye opener dat baanverlies zo’n effect heeft op de weerbaarheid, dat journalisten hun mond houden en braaf hun werk doen. Daar is in eerder onderzoek nog geen aandacht voor geweest. We hebben niet onderzocht of het ook een effect op de kwaliteit van de journalistiek heeft, maar dat kan bijna niet anders’.

Hij constateert dat veel journalisten sterk zijn in het recht praten wat krom is. ‘De arbeidsomstandigheden in de journalistiek zijn vergeleken met andere sectoren ronduit slecht. En toch zijn er nog steeds heel veel journalisten die de houding hebben ‘Ik geloof het niet dat ik betaald wordt om dit te doen’. Dat is tragisch. Het maakt journalisten kwetsbaar voor uitbuiting.’

De onderzoeksresultaten staan niet op zich. Ze zijn in lijn met eerder onderzoek en recent internationaal vergelijkend onderzoek. Deuze ziet in het witboek over journalistiek werk dat de NVJ vandaag presenteert ook aan bevestiging. Hij is van plan meer onderzoek te gaan doen naar het effect van baanverlies op de werkhouding van journalisten.

Tussen 2012 en 2016 verloren meer dan duizend van de ongeveer 18.000 in Nederland werkzame journalisten al dan niet vrijwillig hun baan. Momenteel is slechts 12% van de respondenten volledig werkzaam in de journalistiek, ongeveer evenveel (15%) is momenteel uitsluitend werkzaam buiten de journalistiek. 21% combineert werk in de journalistiek met werkzaamheden in een ander vakgebied.

Een meerderheid van 61% vindt of vond het vinden van nieuw werk moeilijk of erg moeilijk. Voor slechts 10% was dit eenvoudig Een te hoge leeftijd is een veel gehoorde oorzaak voor de moeilijkheden (de gemiddelde leeftijd van de respondenten is 53 jaar). 85% vindt bovendien dat er niet genoeg vacatures beschikbaar zijn in de journalistiek.

Van degenen die deels of fulltime in de journalistiek zijn blijven werken (33% van alle respondenten), kon het overgrote deel binnen één of enkele maanden weer aan de slag. In een enkel geval zat er een jaar of meer tussen de contractbeëindiging en het begin van de nieuwe aanstelling.

Opvallend, aldus onderzoekers, is dat 77% niet langer onder een contract werkt, maar als ZZP’er (90% van de vrouwelijke respondenten en 70% van de mannelijke). Slechts 9% heeft een fulltime contract (geen van hen is vrouw) en 14% heeft een parttime contract. In 67% van de gevallen gaat het daarbij om een tijdelijke aanstelling. 5% voert werkzaamheden onbetaald uit. Als de respondenten die in de journalistiek zijn blijven werken de keus hadden, zou precies de helft liever als ZZP’er werken dan onder een contract.

Na gedwongen of vrijwillige contractbeëindiging in de journalistiek werkzaam blijven valt de meeste journalisten (emotioneel) zwaar. Het beroep lijkt wat van zijn glans verloren te hebben. Toch zijn de respondenten - ook zij die niet langer in de journalistiek werken - overwegend positief over het beroep journalist. 86% van de respondenten geeft aan (nog steeds) passie te hebben voor de journalistiek. 73% is trots journalist te zijn (geweest) en 65% beschouwt de journalistiek als een nobel vak.