Opinie Wij houden van houvast. En als die houvast er niet is, verzinnen we hem er gewoon bij. Hoe wonderlijk en vooral gemakzuchtig ons brein werkt, blijkt uit vele psychologische onderzoeken.

De Amerikaanse psycholoog Daniel Kahneman heeft er een Nobelprijs aan overgehouden door steeds weer aan te tonen hoe zelden wij werkelijk rationele beslissingen nemen of ergens een mening over vormen. 

Zo maken wij niet graag gebruik van alle beschikbare informatie omdat dit ons brein simpelweg teveel energie kost. Stel je toch eens voor dat je bij elk artikel een uitgebreid bronnenonderzoek of literatuurstudie zou moeten doen. Dan was de krant wellicht geen dagelijkse maar eerder een jaarlijkse kost.

Kahneman maakt duidelijk dat mensen bij vele uiteenlopende soorten problemen of beslissingen niet de regels van de logica en de waarschijnlijkheidsleer toepassen, maar liever vuistregels gebruiken. Deze vuistregels – de zogeheten heuristieken – zijn weliswaar efficiënt, maar kunnen ook misleidend zijn omdat we waardevolle of relevante informatie over het hoofd zien.

Een van de hardnekkigste vuistregels is de ‘confirmation bias’. We gaan doorgaans vooral op zoek naar de bevestiging van onze veronderstelling of mening in plaats van informatie te zoeken die onze aan­names juist onderuithaalt.

Bij interviews kunnen journalisten zich vrij snel voorafgaand aan een gesprek een bepaalde mening vormen over de inter­view­kandidaat doordat er bijvoorbeeld al veel artikelen beschikbaar zijn waarin iemand wordt getypeerd. Of doordat er voorbereidende gesprekken met bekenden van de geïnterviewde worden gevoerd.

Er is niets mis met een goede voorbereiding, maar het is wel handig om je te realiseren dat ons beeld van een persoon ook de vragen kan beïnvloeden die wij vervolgens tijdens een gesprek stellen. En dat juist die vragen er weer voor kunnen zorgen dat ons aanvankelijke beeld van iemand wordt bevestigd.

Als we er bijvoorbeeld van uitgaan dat iemand introvert is, zullen we vragen stellen zoals: ‘Waarom bent u het liefst alleen?’ Dit werd ook overtuigend aangetoond door de psychologen Snyder en Swann die twee groepen proefpersonen de opdracht gaven via een interview uit te zoeken in hoeverre een persoon introvert of extravert was. De vragen werden gekozen uit een lijst met drie soorten vragen: introverte, extraverte en neutrale vragen. Degene die de introversie-hypothese testte, selecteerde inderdaad de introverte vragen, terwijl de andere groep meer extraverte vragen stelde. Beide groepen zochten bewijsmateriaal dat hun hypothese bevestigde, en vonden dat vervolgens ook.

Steeds maar gelijk te krijgen is wellicht geruststellend, maar weinig verrassend. Bij teveel houvast blijven helaas vaak vooroordelen overeind.