We zijn allemaal zelfbewuste idioten
‘Wat is er mis met geen mening hebben of toegeven dat je iets niet weet?’ Deze uitspraak van schrijfster Annejet van der Zijl in het programma Zomergasten zette mij onlangs weer aan het denken over ons vak.
Het gebeurt niet vaak dat wij toegeven dat we ergens te weinig verstand van hebben of onvoldoende informatie om tot een afgewogen oordeel te komen. Sterker nog, het gebeurt veel vaker dat we meningen als feiten verkondigen of denken dat we overal verstand van hebben.
‘We zijn allemaal zelfbewuste idioten’, schreef psycholoog David Dunning vorig jaar in een artikel in Pacific Standard. Hij is bekend van het Dunning-Kruger effect, waarbij incompetente mensen stelselmatig hun eigen kennis of kunde overschatten en juist de meer competente mensen zichzelf te vaak onderschatten. Onwetendheid leidt aanzienlijk vaker tot zelfvertrouwen dan kennis, schreef Dunning.
Het belangrijkste probleem dat het Dunning-Kruger effect aankaart is dat de meest incompetente mensen juist niet weten dat ze incompetent zijn en er daardoor ook niets aan zullen doen. Het is een logisch gevolg: om in te zien dat ze slecht presteren hebben ze precies het inzicht nodig dat duidelijk ontbreekt.
In zijn onderzoeken vroeg Dunning aan de proefpersonen of ze veel verstand hadden van biologie of natuurkunde en of ze bekend waren met bepaalde termen. De proefpersonen vonden zichzelf bijzonder deskundig en waren naar eigen zeggen ook bekend met begrippen die door de onderzoekers verzonnen waren en dus niet bestonden. Sterker nog, hoe deskundiger respondenten zichzelf inschatten hoe vaker ze de niet bestaande fenomenen herkenden.
De onderzoeksresultaten naar onze manier van redeneren en leren zijn soms deprimerend, vaker komisch en zelden saai, meldt Dunning die al ruim twintig jaar onderzoek hiernaar doet.
Het is verleidelijk om te denken dat dit effect vooral op anderen van toepassing is, maar we hebben er allemaal in meer of mindere mate last van. We houden vast aan veronderstellingen of meningen omdat ze ons zelfbeeld versterken of in stand houden. Toegeven dat je iets niet weet voelt als falen, terwijl het juist het begin is van leren. Er is dus weinig tot niets mis met geen mening hebben. Te willen begrijpen in plaats van veroordelen of denken dat je het zelf wel weet.
Van der Zijl laat met haar werk dan ook duidelijk zien dat deze houding misschien wel het beste vertrekpunt is om op onderzoek uit te gaan. Daar komen de mooiste boeken en televisieprogramma’s uit voort.
Praat mee