We doen (nooit) maar wat
Het gebeurt in vrijwel elk interview. We stellen vragen over de motivatie van bepaald gedrag of keuzes. De bestuursvoorzitter mag een overname uitleggen of een artiest vertelt over het ontstaan van een film of album. ‘Het voelde gewoon goed’ of ‘ik heb eigenlijk geen idee waarom ik iets deed’, is een antwoord dat we zelden te horen krijgen. Er komt meestal een verhaal met argumenten die overtuigend klinken.
We hebben de neiging om gebeurtenissen steeds logisch te willen verklaren, terwijl een meerderheid van onze beslissingen juist onbewust en gevoelsmatig wordt genomen. Het is simpelweg onmogelijk om de grote hoeveelheid informatie die dagelijks op ons afkomt en beschikbaar is zodanig te verwerken dat daar afgewogen keuzes uit voortkomen. Onze vaardigheid bewust beslissingen te nemen moeten we daarom vooral niet overschatten.
De Duitse wetenschapsjournalist Gerald Traufetter beschrijft een mooi experiment in zijn boek ‘Intuïtie’. Daarbij werden studenten gehypnotiseerd en werd hen opgedragen om bij het horen van een bepaald woord op te staan en een gloeilamp in een bloempot te stoppen. Na afloop van de hypnose liet iemand het codewoord vallen en prompt stond de student in kwestie op om de gloeilamp in de bloempot te plaatsen. Op de vraag waarom hij dat deed, had hij meteen een antwoord paraat: ‘Ik wilde altijd al weten wat er zou gebeuren als ik een gloeilamp in een bloempot plaats.’
We hebben de neiging om gebeurtenissen of ons gedrag logisch te willen verklaren zelfs als de handeling vrij absurd is. En wij onderschatten stelselmatig de grote rol die ons onbewuste speelt, benadrukte Traufetter in 2007 in een interview dat ik met hem had voor Het Financieele Dagblad.
Daar komt nog bij dat we allemaal een verborgen agenda hebben, als we psycholoog Jeffrey Wijnberg mogen geloven. We zijn bang voor afwijzing en daarom doen we er van alles aan om de erkenning en goedkeuring van anderen te verkrijgen. Het echte motief van een bedrijfsovername zou bijvoorbeeld simpelweg machtswellust kunnen zijn, maar we krijgen eerder iets te horen in de trant van ‘optimalisatie van bedrijfsprocessen’.
Heeft het dan eigenlijk nog wel zin om interviewkandidaten naar hun motieven te vragen? Dan kunnen we waarschijnlijk beter het gedrag van iemand observeren in plaats van vragen te stellen. Gedrag onthult doorgaans meer over ons dan wat wij zeggen. Ook hier zorgt het onbewuste ervoor dat we meestal daar komen waar we werkelijk willen zijn. We doen nooit zomaar iets. Toch?
Praat mee