Waarom mediamakers meer zijn gaan vertellen over hun werk

Horen hoe dit verhaal tot stand is gekomen? Luister dan naar onze podcast waarin we spreken met de auteur.’ Een tekst als deze klinkt waarschijnlijk niet meer vreemd in de oren. De afgelopen jaren zijn mediamakers steeds vaker gaan vertellen over hoe zij te werk gaan, en waarom ze de keuzes maken die ze maken. Met zulke journalistiek over journalistiek, oftewel metajournalistiek, vertellen ze bijvoorbeeld over welke afwegingen je maakt als je een liveblog over een aanslag bijhoudt of hoe je als krant omgaat met een ‘gewapende inbraak’ die een ‘kwajongensstreek’ blijkt te zijn.

Journalisten zijn ook mensen
Een precies startpunt van deze trend is moeilijk aan te wijzen. Een voor de hand liggend moment is het ontstaan van ‘The Daily’, de podcast die The New York Times dagelijks ging uitzenden nadat Donald Trump werd verkozen tot president en de media met bakken kritiek werden overladen. The Daily brengt op een vermakelijke wijze het nieuws, maar geeft ook de personen achter de auteursnamen een gezicht. Of zoals de executive producer van de show onlangs tegen de Volkskrant zei: ‘We proberen duidelijk te maken dat journalisten óók mensen zijn.’

Hoewel het een lichtend voorbeeld is, was The Daily niet de eerste podcast in zijn soort. In Nederland was het Dagblad van het Noorden in 2014 de trendsetter. Daar werkte toen Marjolein Knol, die net klaar was met haar radio-opleiding. Zij signaleerde dat podcasting in opkomst was. ‘Ik zag een podcast voor me waarin we verslaggevers interviewden over spraakmakende verhalen als een goede manier om transparanter te zijn over het werk dat ze doen. Een mooie aanvulling op de krant.’ Knol moest ‘lang zeuren’ op de burelen van de krant, maar uiteindelijk kreeg ze de zegen om ‘Achter het Verhaal’ te gaan maken. Als presentator interviewde ze zelf de verslaggevers over hoe zij op verhalen kwamen en wat de moeilijkheden waren. Bijvoorbeeld welke informatie een artikel niet had gehaald.

Betrokkenen en luisteraars van ‘Achter het Verhaal’ waren volgens Knol erg enthousiast. Toch werd begin 2016 de stekker uit de microfoon getrokken. Knol: ‘We waren eigenlijk te vroeg. We hadden zo’n tweeduizend luisteraars per aflevering. Podcast was als medium nog te onbekend en de krant ging meer inzetten op video.’ Knol werkt inmiddels als verslaggever bij RTV Drenthe, maar het Dagblad van het Noorden is opnieuw begonnen met podcasts.

Doordat ‘Achter het Verhaal’ vroegtijdig is gestopt, is momenteel ‘het Volkskrantgeluid’ de langstlopende podcast waarin metaverhalen aan bod komen. De podcast, die in een archiefkast op de redactie van de Volkskrant wordt opgenomen, wordt afwisselend gepresenteerd door Laura van der Haar en Jonathan van het Reve. Elke week wordt met een Volkskrant-auteur het meest spraakmakende verhaal van de week besproken (Op de foto op pagina 30-31 interviewt Van het Reve zijn Volkskrant-collega Huib Modderkolk over hoe een moord werd opgelost dankzij Google-data).

De Volkskrant doet ook nog op andere manieren aan metajournalistiek, mede dankzij Gonnie Spijkstra. Zij werd als digitaal strateeg ingehuurd om de verspreiding van verhalen te verbeteren. ‘Op mijn eerste dag kwam ik erachter dat alles met heel veel zorg gebeurde. Daardoor dacht ik: misschien moeten we die zorgvuldigheid meer laten zien.’ Kort daarna schreef Rusland-correspondent Tom Vennink een reportage vanuit Oezbekistan, een van de meest gesloten plekken ter wereld. ‘Met die reis was hij inclusief voorbereiding een jaar lang bezig geweest, en daarover had hij een stuk geschreven. Dat stuk werd online gepubliceerd en leverde twee keer zo veel lezers op als de oorspronkelijke, langere reportage. Misschien zonde omdat je de moeite juist voor dat artikel doet, maar op deze manier maakt het publiek op een andere manier kennis met je stuk.’

Spijkstra breidde het genre verder uit met geschreven online interviews met Volkskrant-auteurs die specifiek over hun manier van werken vertellen. ‘Die interviews worden gemaakt door Myrel Morskate, die als een soort Volkskrant-correspondent reportages maakt vanaf de redactievloer.’ Deze reportages verschijnen sinds kort ook in de papieren krant. ‘Een teken dat het genre echt geaccepteerd is.’

In Nederland heeft 53 procent van de mensen vertrouwen in de media in het algemeen, aldus het Reuters Institute for the Study of Journalism. Een cijfer waarmee we weliswaar bij de top van Europa horen, maar wat nu ook weer niet indrukwekkend is, en bovendien al een aantal jaren daalt. Uit onderzoek van de University of Texas is gebleken dat een ‘uitlegkader’ over de totstandkoming van je artikel leidt tot meer vertrouwen. Berichten met een kader scoorden een 3,8 in plaats van een 3,5 (op een schaal van 1-5).

Dit toegenomen vertrouwen zag Spijkstra ook terug bij de Volkskrant: ‘Uit focusgroepen bleek dat uitleggen hoe journalisten te werk gaan, leidde tot meer waardering voor een stuk. En door te lezen waarom journalisten kiezen voor bepaalde invalshoeken, gaan lezers zich meer verbonden voelen met de krant.’

Is dit nieuws?
Hoewel een regionale titel de eerste was, lijkt een podcast met metaverhalen op dit moment nog voorbehouden aan nationale media als de Volkskrant, Vrij Nederland, FD/BNR en sinds kort ook De Telegraaf. Bij NRC presenteert Thomas Rueb sinds april NRC Vandaag, een dagelijkse podcast die veel weg heeft van The Daily. Maar bij de krant hebben ze ook nog een andere vorm van metajournalistiek bedacht: de rubriek ‘Is dit nieuws?’, waarin de redactie uitlegt waarom bepaalde onderwerpen níet werden behandeld. Dat idee ontstond september vorig jaar bij het nieuwsteam van NRC. Redactiechef Jisca Cohen: ‘Buiten de onderwerpen waarover we wel berichten, zijn er iedere dag ook veel onderwerpen die we bewust laten liggen omdat ze niet voldoen aan onze selectiecriteria.’ Als voorbeeld noemt Cohen onderwerpen waarbij het nog te voorbarig is om een bericht te maken, of waar het gaat om nieuws dat al eerder in de actualiteit is geweest. ‘Wij behandelen het dan niet, maar lezers kunnen het wel op andere plekken tegenkomen. Met een rubriek als ‘Is dit nieuws?’ ben je transparant over je keuzes en help je je lezers met het maken van een afweging als ze een bericht wel ergens anders zien.’ ‘Is dit nieuws?’, startte als experiment en had een prominente plek op de homepage, maar is daar inmiddels niet meer te vinden. ‘Doordat het op die plek staat heb je ook de neiging om het vers te houden, waardoor je haast op zoek gaat naar dingen die geen nieuws zijn. Ook werd de rubriek weinig aangeklikt.’ Het blog waarin alle afgeschoten onderwerpen worden verzameld bestaat nog wel, maar wordt alleen op de homepage getoond wanneer het wordt aangevuld, iets wat nu minder vaak gebeurt. Desondanks is Cohen tevreden over het experiment. ‘Zeker in het begin kregen we veel positieve reacties. We zijn nu alleen op zoek naar een andere vorm om dit te doen.’

Lineair
Dat het in bovenstaande voorbeelden met name draait om podcasts en geschreven (online) stukken, is geen toeval. In tv- en radioprogramma’s als ‘Medialogica’ en ‘Luizen in de Pels’ is er wel ruimte voor metajournalistiek, maar in lineaire journaals op radio en tv zie of hoor je geen journalisten vertellen hoe hun berichtgeving tot stand komt. Giselle van Cann, adjunct-hoofdredacteur van de NOS, heeft daar een duidelijke verklaring voor: ‘Nieuws over de journalistiek is metajournalistiek en dus geen nieuws dat thuishoort in een journaal.’ Daar komt volgens Van Cann bij dat radio en tv minder interactief zijn. ‘Bij podcasts, websites en kranten heb je de keuze wat je leest en kan het publiek zelf kiezen voor een niche. Radio en tv zijn massamedia: naar het Acht Uur Journaal kijken twee miljoen mensen. Die zitten niet allemaal te wachten op een uitleg over hoe dat tot stand kwam. Daarvoor kunnen ze terecht bij niche programma’s als Medialogica.’ Overigens verschijnt er op de site van de NOS wel eens in de zoveel tijd een commentaar van de hoofdredactie waarin keuzes worden toegelicht. Ook plaatst de NOS kaders bij haar onderzoeksverhalen om toelichting te geven op de gebruikte methode. De commerciële tegenhanger van het NOS Journaal, RTL Nieuws, hanteert eenzelfde strategie: op z’n tijd een hoofdredactioneel commentaar of een kader, verder alleen puur nieuws en wat columns.

Qua vertrouwen legt het gebrek aan metajournalistiek NOS en RTL ook geen windeieren: in het onderzoek van het Reuters Institute for the Study of Journalism scoort de NOS een 7,4 voor betrouwbaarheid onder mensen die de omroep kennen, en onder mensen die geregeld nieuws van de omroep consumeren een 7,8, de beste score van alle Nederlandse media. Met een 6,9 en een 7,5 volgt RTL op plek twee. Die hoge cijfers danken NOS en RTL deels aan het neutralere imago, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de ‘liberale’ NRC en de ‘rechtse’ Telegraaf, maar ze kunnen ook worden gezien als een aanwijzing dat metajournalistiek – zoals zo veel innovaties – geen heilige graal is. Berichten met een kader mochten dan significant beter scoren in het onderzoek van de universiteit van Texas, de verschillen waren ook niet wereldschokkend. En toch: het Nederlandse vertrouwen in media is ook dit jaar weer gedaald. Alle hulp is welkom.