‘Voor meuk is geen markt meer’

Johan Groeneveld, adjunct-hoofdredacteur bij het ANP, is een muziekliefhebber. ‘In de loop der jaren heb ik zeker vijfduizend cd’s gekocht. Daar betaalde ik gemiddeld 20 euro voor, denk ik. Dat is een muziekcollectie van 100.000 euro. De laatste jaren koop ik bijna geen cd’s meer. Ik betaal voor diensten als iTunes en nu vooral ­Spotify. Ik luister nog steeds veel naar nieuwe mooie muziek, maar ik hoef het niet meer per se altijd fysiek te bezitten. Ik betaal nu voor toegang tot die muziek.’

Groeneveld, onder andere verantwoordelijk voor ANP Foto, wil er maar mee zeggen dat niet alleen in de fotografie de wereld op zijn kop staat. ‘De economische modellen veranderen overal. In de fotografie komt daar nog bij dat iedereen tegenwoordig een foto kan maken en dus is iedereen fotograaf. Ons antwoord is: wij moeten ons onderscheiden en niet zo’n beetje ook. Vroeger had je als fotograaf het onderscheidende voordeel dat je van de opbrengsten van je freelance-praktijk dure spullen kon kopen of dat je baas dat voor je deed. Er werd toen ook vaak goed geld betaald voor middelmatige foto’s. Dat soort foto’s verliest rap z’n waarde nu ieder­een een fatsoenlijke camera kan kopen. De prijzen van foto’s staan al jaren enorm onder druk . Er zijn op dit moment bijvoorbeeld genoeg mensen die foto’s gratis leveren om maar met hun naam op een site of in de krant te komen. Die ontwikkeling zorgt ervoor dat veel fotografen het nu erg moeilijk hebben. Het klinkt misschien onvriendelijk, maar dat vind ik op zich geen ramp. Het is een goede zaak dat er ‘shake out’ is in de fotomarkt. Voor meuk, voor fotografie die zich niet onderscheidt, is gewoonweg geen markt meer.’

Jammer is wel dat die trend – prijsdaling – wordt versterkt door de crisis in de media. Groeneveld: ‘Er is de afgelopen jaren fors bezuinigd op de budgetten, en op de fotobudgetten in het bijzonder. Veel fotoredacties zijn wegbezuinigd. Foto’s worden op veel plaatsen kennelijk te vaak nog gezien als een plaatje bij een praatje. Dat is heel jammer. Er zijn redacties van tientallen mensen of meer waar niemand zich dedicated met fotografie bezighoudt. Eigenlijk is dat ongelooflijk anno 2014.’

ANP Foto is onder druk van gewijzigde omstandigheden de afgelopen jaren drastisch hervormd. Het komt erop neer dat met veel minder mensen flexibeler gewerkt wordt terwijl de productie tegelijkertijd fors omhoog ging. Groeneveld: ‘De afgelopen jaren hebben wij bij ANP Foto in rondes 35 mensen moeten ontslaan. Met een veel kleinere redactie maken we nu twee keer zo veel onderwerpen, drie keer zoveel foto’s en daarbij is de kwaliteit ook fors omhoog gegaan. We werken alleen nog maar met de beste fotografen,  op freelance basis. Natuurlijk heeft ook de technologische ontwikkeling geholpen om het proces efficiënter te laten verlopen.’

Met de kleinere club heeft Groeneveld vervolgens vier uitgangspunten geformuleerd waar het werk aan moet voldoen: ‘hard to get, hard to copy, hard to beat en hard to ignore’. Groeneveld: ‘Wij willen op plaatsen komen waar anderen niet komen, we willen creatief zijn, bloedsnel en daardoor dwingend. Die kreten zijn er niet om te pochen, ze zijn er vooral voor om de juiste keuzes te maken, om ons budget verstandig in te zetten. Liever niet uitrukken voor 112-foto’s van branden, maar eropaf gaan als er echt wat moois te maken valt. En dan kan dan bijvoorbeeld een luchtfoto zijn. En we zorgen dat het beeld er snel is. Bij sport is het vaak secondewerk.’

Groeneveld: ‘Onze creativiteit laten we ook steeds vaker los op wat ik noem ‘editorial illustrative’. Naast nieuwsfoto’s over het hier en nu is er ook een grote behoefte aan meer tijdloze, illustratieve beelden. En foto’s over abstracte onderwerpen, zoals zorgpremies, hypotheken, het belastingstelsel. Wij proberen deze foto’s en onderwerpen elke dag weer te bedenken. Bij de ramp met de MH17 zijn we door roeien en ruiten gegaan om fotografie te hebben van de rampplek in Oekraïne, we hebben daarnaast alles uit de kast gehaald om de terugkeer van lichamen in Nederland alle keren mooi en respectvol in beeld te krijgen, inclusief fotografie vanuit helikopters. Een we hebben in alle soorten, maten en formaten illustratief beeld geproduceerd: bijvoorbeeld een vlag halfstok, met de verkeerstoren van Schiphol op de achtergrond.

Het verdwijnen van fotoredacties heeft ook tot forse uitbreiding van de dienstverlening geleid bij het ANP. Groeneveld: ‘Veel meer dan vroeger voeren we voor en namens onze klanten redactie over de fotografie. We plannen op basis van hun behoefte, we zetten ook hun onderwerpen en invalshoeken uit, voeren hun agenda en monitoren hun specs. We zitten ook veel dieper dan vroeger in niches als sport, voetbal, enter­tainment en finance. We maken voor onze klanten veel vaker foto’s en foto-onderwerpen in opdracht, waarbij wij via ons nationale en internationale netwerk toegang tot topfotografen bieden die voor hen een exclusieve foto kunnen maken. En we bieden onze beelden aan op een beeldbank (www.anpfoto.nl) waar de hartslag van het nieuws de etalage bepaalt. De hele dag door maken we en vervangen we selecties, zodat onze klanten snel een goed overzicht kunnen vormen van de op dat moment relevante beelden.’

Net als bij Spotify merkt Groeneveld in de fotomarkt een verschuiving naar vaste contracten. De verkoop van losse foto’s wordt steeds minder relevant, de behoefte aan contractvormen (lumpsums, staffels, etc.) groeit. Klanten willen toegang tot de hele database en geen beperkingen op het gebruik. Het betekent dat wij het risico dragen, dat wij fotografen af moeten kopen en vervolgens moeten proberen om die licenties terug te verdienen.’

Overigens zijn die nieuwe verdienmodellen er nog lang niet in hun volle omvang. Groeneveld: ‘Ik kan mij op termijn goed voorstellen dat foto’s, via een API, direct uit onze database in een app of op een website worden getoond en dat wij worden betaald voor het aantal keren dat een foto bekeken is. Technisch zouden wij daar al snel klaar voor kunnen zijn, maar aan de klantzijde is men nog lang niet zover. Het lijdt geen twijfel dat er andere afrekenmodellen zullen komen.’

Maar waarom betalen klanten nog voor foto’s als fotostockbureaus gratis beelden aanbieden? Groeneveld: ‘Als onze biefstukken smaken als frikadellen, dan hebben we een probleem. We hebben ook een probleem als onze klanten het verschil tussen biefstukken en frikadellen niet proeven. Wij gaan ons niet met junkfood bezighouden. Ik vergelijk ons graag met een sterrenrestaurant waar je maaltijden eet die je niet overal kunt krijgen. Er zit geen handel in een stockfoto van een lieveheersbeestje. Wij kiezen voor urgentie, relevantie, kwaliteit, journalistiek: de foto’s die het verhaal vertellen. En ik zie overal dat die keuze werkt. De belangrijke talkshows en nieuwsprogramma’s zijn goede voorbeelden. Die begrijpen het belang van goed beeld en besteden daar ook veel aandacht aan. Ik zie ons werk daar heel vaak voorbijkomen. Net als in de nieuws-apps en in de kranten en in de bladen. Het aantal gepubliceerde ANP-foto’s groeit de laatste jaren hard, met honderdduizenden per jaar.

Hoe moeilijk de markt ook is, Groeneveld gelooft absoluut in de toekomst van ANP Foto. Ook vanwege de verschuiving van het sec leveren van beelden naar het overnemen van de gehele fotoredactie, waardoor het persbureau opschuift in de waardeketen. ‘Wij zijn meer dan de verzamelband om een collectie foto’s of groep van fotografen.’