Social media doen het asieldebat geen goed

Vrijdag 15 januari tijdens de laatste draaidag voor onze documentaire ‘Calais. Welcome to the Jungle’ werden we aangevallen door drie vluchtelingen, bewapend met een mes en pepper spray. Twee andere migranten schoten snel te hulp, dankzij hen viel de schade mee.

We wisten het incident te filmen en besloten het fragment van 40 seconden op Youtube te zetten, vergezeld van een zo sober mogelijk, feitelijk commentaar. Binnen enkele dagen was het filmpje bijna 700.000 keer bekeken en er ontstond een kleine mediastorm, zowel in de reguliere- als in de sociale media.

Het filmpje werd opgepikt door vrijwel alle kranten in Nederland en België. De Huffington Post, The Guardian, The Mail on Sunday en illustere websites als Pamela Geller en Breitbart besteedden er aandacht aan.

We waren te gast bij Jinek, Canvas, Russian TV en Channel Four. En aan de stroom berichten op Youtube en Facebook leek geen einde te komen.

Mensen vochten elkaar virtueel de tent uit naar aanleiding van wat we hadden laten zien. We kregen veel kritiek, zowel van de geëngageerde journalistiek en de vluchtelingenlobby als van rechtse anti-migratie activisten. Beide kampen beschuldigden ons ervan propaganda te maken voor de agenda van de tegenpartij en riepen op tot zelfcensuur. We zouden geen idee hebben van wat we hiermee aanrichtten. Echo’s uit het Keulendebat klonken door.

Onze beslissing om het materiaal online te zetten was weloverwogen. Het clipje van 40 seconden is een gecomprimeerde en versimpelde afspiegeling van de diversiteit van de migrantenpopulatie. Het laat ‘slechte’ vluchtelingen zien, die ons willen beroven. En dappere, edelmoedige vluchtelingen die ons te hulp schieten.

Het is aan de kijker zelf om die neutrale weergave te duiden. De felle reacties op onze clip illustreren exact hoe het migratiedebat volledig is gepolariseerd door twee kampen die zich beiden verschanst hebben in hun ‘information cocoon’.

Een beschermende bubbel waaruit standpunten worden geweerd die de heersende opvatting bevragen of uitdagen. Ieder kamp is volledig overtuigd van zijn eigen gelijk, zwelgt in morele superioriteit en beschuldigt de tegenstander van onmenselijkheid of van verregaande stompzinnigheid.

Sociale media hebben deze tendens versneld en versterkt. Het biedt de ruimte om impulsief en anoniem een mening te geven. Een mening waarover verder niet gediscussieerd hoeft te worden, maar die er enkel op gericht is zijn/haar plaats in de morele pikorde te bevestigen.

De sociale druk om emotionele betrokkenheid te tonen ligt hoog. De onderstroom van intense maar vluchtige emoties bepaalt het betoog dat aan de oppervlakte gevoerd wordt. Niet inhoudelijk, noch constructief.

Het beeld van het verdronken kindje Aylan veroorzaakte een vloedgolf van onvoorwaardelijke steun en sympathie voor de vluchteling. Wie zijn fotootje niet op Facebook deelde was een onmens.  ‘Wir schaffen das’ kopten de kranten.

Maar nadat in Keulen ‘onze vrouwen’ de dupe waren geworden van de massaal gedragen ruimhartige gastvrijheid sloeg de stemming radicaal om. De oververhitte reacties online op onze clip tonen precies die bipolaire, schizofrene, borderline verscheurdheid van de huidige samenleving.

Een gezond debat en een constructieve politiek moeten gebaseerd zijn op rationele argumenten, op aantoonbare feiten. En niet op vooroordelen, wishful thinking, dagdromerijen, peer pressure en allerbelangrijkst, niet op oppervlakkige emoties veroorzaakt door het delen van dramatische beelden op de sociale media.

Als journalist hebben wij vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel en dus keuren we iedere vorm van censuur af. Zelfcensuur vinden we bij uitstek paternalistisch. Het publiek zou volwassen genoeg moeten zijn om de door journalisten gepresenteerde informatie op een verantwoordelijk manier te verwerken.

Dat dit helaas niet altijd het geval is, is geen vergoelijking voor een selectieve verspreiding van informatie. In de documentaire die we nu maken willen we een zo breed mogelijke blik op de Jungle in Calais tonen, zonder de kijkers een ideologisch referentiekader te bieden.

We tonen de gezichtspunten van vluchtelingen, van hulpverleners, van activisten, bestuurders, ordehandhavers en last but not least, de vox populi, de man in de straat van Calais. Door onze clip op het net te zetten, hebben we de vox populi, van de anonieme online gemeenschap uitgenodigd.

Het is uitermate interessant om de woeste verscheidenheid in antwoorden te zien. We zijn ervan beschuldigd linkse, radicale pro-moslim hippies te zijn die eindelijk een koekje van eigen deeg hebben gekregen, anderen noemen ons fascisten en haatzaaiers, sommigen zijn ervan overtuigd dat de aanval in scene is gezet oftewel vanuit opportunistische publiciteitsredenen of juist vanuit rechts-racistische motieven om de vluchtelingen in een kwaad daglicht te stellen.

Deze ongecontroleerde stortvloed van emotionele reacties is per ongeluk een onbedoeld sociaal cultureel experiment geworden waarvan we de resultaten dankbaar in onze film gaan gebruiken.

Ons enige doel is een genuanceerd, beschaafd, debat over migratie te stimuleren. Daarom schrijven we artikels, maken we onze documentaire en plaatsten we daarvan onlangs vast een controversiële preview online. Het is een filmpje dat niet alleen de inconvenient truth over het kamp in Calais toont, maar vooral pijnlijk laat zien hoe hardnekkig het debat wordt gevoerd vanuit de onderbuik.

Teun Voeten en Maaike Engels

Maandag 15 februari wordt de documentaire getoond in Leiden. Teun Voeten en Maaike Engels zijn daarbij aanwezig om met de zaal in gesprek te gaan. Meer informatie hier.