Rechtspraak.nl houdt de deur op een kier

De onderzoekers van eLaw, Laurens Mommers en Gerrit-Jan Zwenne gooiden enkele weken geleden in een opinieartikel dat ook verscheen in NRC een knuppel in het hoenderhok: minder dan 2 procent van de vonnissen in Nederland vindt een weg naar de openbaarheid van Rechtspraak.nl. ‘Niet dat de resterende 98 procent allemaal interessant zal zijn, maar hóé interessant, dat weten wij niet. De 13-in-een-dozijn-zaken en de rechterlijke missers blijven onbekend, tenzij iemand kennis heeft van de zaak en het geduld heeft om de uitspraak op te vragen. Uitspraken die voor de een weinig betekenis hebben, kunnen voor anderen van groot belang zijn.’

Publicatie op Rechtspraak.nl geschiedt op basis van kwalitatieve criteria, onder meer publicitaire aandacht, belang voor het openbare leven, gevolgen voor toepassing van regelgeving en interesse van belanghebbenden. Wie bepaalt dat? De rechters zelf. ‘De gedachte dat de rechterlijke macht kan bepalen welke zaken interessant zijn, is niet meer van deze tijd’, vinden Mommers en Zwenne.

Tijdens het Leidse debat kregen ze bijval van journalisten, onder wie Hugo Arlman, ex-Vrij Nederland: ‘Er heerst een grote willekeur met publicaties. De rechtbank Assen is heel snel met publiceren, die van Amsterdam is traag. De gerechtshoven zijn vrijwel allemaal erg langzaam met publiceren.’ Soms moet je weken op publicatie wachten, tot soms maanden.

Ronald Philippart, voorzitter van de Rechtbank Maastricht en voorzitter van de redactieraad van Rechtspraak.nl, beroept zich op zijns inziens objectieve selectiecriteria. Maar de uitvoering daarvan is niet transparant noch is er enige externe invloed of controle, aldus zijn opposanten. De Raad voor de Rechtspraak is toezichthouder.

Philippart vindt dat juist bevorderlijk voor een goede selectie: ‘De slager is juist wel vaak degene die het beste zijn vlees kan keuren. Sommige gerechten zouden het beter kunnen doen, maar over het algemeen doet Rechtspraak.nl het heel goed. Dat blijkt ook uit Europees onderzoek.’

Dat dit juist een reden is voor externe controle en invloed wilde er bij Philippart niet in: ‘Enkel de angst dat er excessen zijn waarbij onwelgevallige uitspraken buiten de openbaarheid worden gehouden is een te wankele basis om in te grijpen. Er is geen enkele reden tot achterdocht en dus niet.’

De Rechtbank.nl-chef zei dat het publiceren van alle gerechtelijke uitspraken zou betekenen dat het aantal arbeidsplaatsen voor het publicabel maken van vonnissen uitgebreid zou moeten worden van nu zes tot dan 220. Daar ontbreekt het geld volgens Philippart. ‘De rechtspraak zucht en kreunt al onder de gebrekkige financiën.’

Zwenne opperde een aanbesteding zodat uitgevers en Google kunnen inschrijven en onder strenge voorwaarden vonnissen online ontsluiten. Google lijkt een logische partij gezien de massale, razendsnelle scanning met Google Books waar ook de Koninklijke Bibliotheek gebruik van maakt. Maar wederom zette Philippart de hakken in het zand: ‘Ik ga niet zeggen dat anderen het eventueel beter kunnen doen. Wijzelf kunnen dat beter.’

Volgens professor Wim Voermans, hoogleraar Staats- en bestuursrecht in Leiden, moeten openbaarheid en transparantie voor zoveel mogelijk vonnissen het doel worden en daar moet het debat eerst over gaan. Het opwerpen van praktische bezwaren mag dat niet vertroebelen. Ook internationaal is er een tendens naar openheid.

Anonimiseren
Het overgrote deel van het publicabel maken van uitspraken gaat zitten in het anonimiseren, gemiddeld zo’n 20 minuten per vonnis. Volgens Mommers kun je dat proces grotendeels automatiseren. Zwenne voegde eraan toe dat veel vonnissen, bijvoorbeeld bij de bestuursrechter, bedrijven en instanties betreft die niet anoniem gemaakt hoeven worden. Toch staan veel ervan niet online. Wordt die jurisprudentie ingebracht tijdens een proces dan heeft de tegenpartij geen toegang en kan geen weerwoord geven.

Dat anonimiseren zou ook wat minder strikt mogen zijn. Eerder opperde de commissie De Meij al dat het overgrote deel van uitspraken en vonnissen online zou kunnen komen zonder anonimisering. Vonnissen worden in principe publiekelijk inclusief namen van betrokkenen. Privacy is immers wel een grondrecht, maar openbare rechtspraak ook. Grondrechten botsen en dan kun je in dit tijdperk kiezen voor recht op kennis van vonnissen en controle van de rechterlijke macht.

Voor controle van de rechterlijke macht zijn namen en rugnummers niet noodzakelijk en dus zou je volgens de Privacywet betrokken partijen en veroordeelden niet aan publicatie met hun naam moeten blootstellen. Dat zei Madeleine McLaggan, lid van het College Bescherming Persoonsgegevens.

Ze stond pal voor privacy: ‘Met internet is onbegrensd koppelen, bewerken en doorzoekbaar maken van persoonsgegevens mogelijk, eeuwig en altijd en voor iedereen. Publicatie heeft enorme gevolgen. Dat is iemands hele leven nog openbaar.’

De Raad voor de Rechtspraak heeft het CBP al eerder gevraagd of het soepeler kon met de privacy bij publicatie van een groot deel van de vonnissen en uitspraken, maar kreeg nul op rekest. Het CBP wil zelfs nog strenger toezicht op privacy bij publicatie zodat ook het herleiden van informatie tot personen minder eenvoudig wordt. ‘Als zal je altijd uitzonderingen hebben waarbij de pers namen moet kunnen publiceren.’

De druk vanuit de journalistiek om minder prudent met privacy om te gaan neemt ook toe. Bij de Raad voor de Journalistiek is recent al besloten dat de namen van journalisten in uitspraken altijd openbaargemaakt worden. In bijvoorbeeld medisch tuchtrecht maar ook in disciplinezaken in de rechtspraak zelf is dit niet het geval.