Profileerdrift mondt uit in teleurstelling

Stel, het is 1 september 2010. Haïti is getroffen door een tweede grote aardschok. Er landt een vliegtuig uit Nederland. Onderaan de vliegtuigtrap ontvangen de overlevenden de Nederlandse pers. Afhankelijk van het tijdstip van uitzending dalen de cameraploegen van de publieke omroep de trap af: het Journaal (NOS/neutraal), 1Vandaag (AVRO en TROS voor het grote publiek), EO (evangelisch), VARA (sociaal-democratisch), Wakker Nederland (rechts), Het Nieuwe Brandpunt (KRO/katholiek), Het Nieuwsuur (NOS/NPS, neutraal). ‘Dat moet een groot land zijn’, murmelt de ene Haïtiaan tegen de andere.
Eenmaal geïnstalleerd gaan alle ploegen aan de slag. Ieder voor zich, want samenwerken mag niet meer. De Wakker Nederland-journalist zoekt een Haïtiaan die zegt dat de ramp de schuld is van de ontwikkelingshulp, de NOS vertelt hoeveel doden en gewonden er zijn, AVRO en TROS hebben een videoboodschap van Jan Smit, de EO heeft een dominee die de arme slachtoffers helpt, de VARA geeft het grootkapitaal de schuld, de KRO bericht dat iedereen beter om vergiffenis kan smeken en Het Nieuwsuur heeft een kruisgesprek vanuit de studio.
De Haïtiaan kijkt en zwijgt.
Hilversum heeft besloten dat Nederland weer behoefte heeft aan duidelijkheid. En dat doen de omroepen door naar het verleden te grijpen. Dat Nederland is veranderd, lijkt geen rol te spelen. Anders dan vroeger worden mensen geen lid meer van een omroep omdat ze katholiek, protestants of socialistisch zijn. Ze kiezen een omroep omdat de programma’s van die omroep ze aanstaat.
Minister Plasterk heeft aangegeven dat omroepen in de toekomst moeten fuseren. Tot het zover is, doet Hilversum er alles aan zich te profileren, zodat ze over een paar jaar, als fusies onontkoombaar zijn, kunnen zeggen: ‘Kijk eens, wat een duidelijk profiel ik heb. Ik heb bestaansrecht.’
Deze strategie is niet zonder gevolgen. Na twee dagen Haïti stapt het journaille van de publieke omroep weer in het vliegtuig, want het geld is op. Profileren betekent ook: niet samenwerken noch delen in kennis en kosten. Buitenlandreportages zijn kostbaar. Daar geef je alleen geld aan als de kijkcijfers gegarandeerd zijn. Er komen dus geen vervolgreportages uit Haïti. Er is ook geen geld voor aardbevingen in andere landen.
Voor NCRV Netwerk heb ik veel reportages gemaakt in het buitenland. Helaas houdt het programma op te bestaan. In de praktijk bleek het moeilijk om met verschillende omroepen een actualiteitenprogramma te maken. Maar het idee dat journalisten van de AVRO, KRO en NCRV veertien jaar geleden hadden, was goed. Ook NOVA en TweeVandaag (later EenVandaag) ontstonden zo en dat leverde voor alle programma’s kijkcijfers op waar veel buitenlandse actualiteitenprogramma’s alleen maar van kunnen dromen.
Natuurlijk zijn goede kijkcijfers alleen niet voldoende. Alle drie rubrieken hadden te weinig kwaliteit en geld om constante topjournalistiek te leveren. Daarvoor had er nog meer moeten worden samengewerkt, met specialisten op het gebied van financiën, buitenland, research. Het is anders gelopen. De KRO en AVRO vertrokken uit Netwerk, de EO kwam. Toenmalig EO-baas Henk Hagoort wilde dat de EO-journalisten in een eigen gebouw met een eigen decor gingen werken. Wat hij toen in het klein deed, heeft hij nu in heel Hilversum voor elkaar. Voor Netwerk betekende de decorsplitsing het begin van het einde.
De profileerdrift zou wel eens kunnen eindigen in teleurstelling. Journalisten zullen gefrustreerd raken omdat ze gedwongen worden een kleur te bekennen die er niet is, doelgroepen blijken minder duidelijk dan gedacht. Maar kijkers zijn niet gek. Die zien kunstmatig gecreëerde tegenstellingen. ‘Kijk’, roept de kijker, ‘de keizer heeft geen kleren aan.’
En de Haïtiaan, die ploetert voort.
Piet de Blaauw redacteur van NCRV’s Netwerk

Dit artikel verscheen op 30 januari 2010 in de Volkskrant