Peilingen scheppen verkeerd beeld

Vaak zijn peilingen aanleiding voor journalisten om politici het vuur na aan de schenen te leggen over hun standpunten, hun uitspraken en hun gedrag. Ook op kiezers kunnen peilingen effect hebben: er zijn theorieën die veronderstellen dat de verwachtingen van de uitslag de stem van sommige kiezers bepalen, waardoor kiezers eerder geneigd zijn om op de underdog te stemmen (het underdogeffect) of juist neigen te stemmen op een partij die op winst staat in de peilingen (het bandwagoneffect). Of ze stemmen strategisch om een bepaalde coalitie mogelijk te maken. Peilingen kunnen bijdragen aan het verwachtingsbeeld van die kiezers. Daarom is het van belang dat die berichtgeving klopt.

Maar veel media – steeds minder - verkopen hun kijkers en lezers gebakken lucht met de peiling als onomstotelijk gegeven waarheid. Zo meldde Elsevier het volgende op de app: ‘Als er nu Tweede Kamer verkiezingen worden gehouden, dan zouden de PvdA en PVV de grootste zijn.’ Beide partijen behalen 25 zetels en de VVD staat derde met 23 zetels.

Wat is er mis met dit bericht? In de eerste plaats is een peiling altijd een schatting. Het kan meer zijn, het kan minder zijn. In het artikel Peilingencarrousel: De Wereld Draait Door was de ergste in NRC Handelsblad van 14 september 2012 leggen Tom van der Meer, Armèn Hakhverdian en Jean Tillie van de Universiteit van Amsterdam dat uit. Steekproeven kennen meetonzekerheid en afwijkingen naar boven en naar beneden. Dat geeft samen een foutmarge. Over verschuivingen binnen die foutmarge kun je geen uitspraken doen, want de kans is relatief groot dat je er naast zit.

Volgens de wetenschappers in NRC zijn verschuivingen van tussen de 1 en 3 zetels niet statistisch hard te maken. Maar toch meldde Elsevier dat de PvdA 1 zetel verloor. Of wist de NOS op 28 oktober te melden dat de VVD 2 zetels zou dalen. Saillant detail: een paar alinea’s verder meldde de NOS dat de foutmarge 2 zetels is. Dus het verlies van de VVD in de peiling ligt binnen de foutmarge waardoor het zeer de vraag is of het hier ook een daling in de Nederlandse bevolking betreft, leert navraag bij Hakhverdian. Het verschil is niet statistisch significant, je kunt dus geen overtuigende uitspraken doen over winst of verlies. Maar dat staat vaak niet bij het verhaal! Dat is dus gebakken lucht!

De kiezer wordt door media dus onjuist geïnformeerd. Terwijl het anders kan. Je kunt peilingen waarvan je de foutmarge niet kent, negeren. Je kunt de disclaimer lezen. Of een deskundige bellen.
Je kunt je afvragen of methodologische kennis hierover bij de media behoort te liggen. Ik denk dat media moeten zorgen dat ze bij regelmatig terugkerende onderwerpen weten waar het over gaat. Media hoeven niet in alles specialisten te zijn. Maar kennis mag worden verwacht. Ze weten toch ook hoe de Kamer werkt, of een rechtbank? Veel media beschikken over academici die een achtergrond hebben in methodologie en (tweedejaars!) statistiek.

Het maatschappelijk en politiek belang dat wordt toegekend aan peilingen lijkt te groeien en dat maakt de verantwoordelijkheid van media alleen maar groter. Dan is het ook niet te veel gevraagd om die verantwoordelijkheid te nemen en niet in de waan van alledag alles klakkeloos op te schrijven. Die kennis behoort goed in de journalistieke organisatie te worden geborgd. Zodat het publiek een eerlijk beeld krijgt

Het is daarom goed dat Van der Meer en Hakhverdian c.s. vandaag – woensdag - een symposium houden met politicologen en media, over peilingen. Via twitter sijpelden berichten door dat Maurice de Hond en De Wereld Draait Door niet aanwezig zouden zijn. Dat zou jammer zijn, omdat juist zij de sleutel in handen hebben om het publiek goed te informeren.
Maar het zou ook de NVJ sieren als journalistenorganisatie te trachten de kwaliteit van de berichtgeving over peilingen te verbeteren, bijvoorbeeld via een workshop peilingen voor redactiechefs o.i.d. via de NVJ Academy.

Simon Trommel is freelance journalist en studeerde Politicologie