Opinie: ‘Wat bezielde de algemeen secretaris van de NVJ om bij ON met antidemocraten in gesprek te gaan?’

Na een boze en geschokte email te hebben verstuurd stelde Bruning voor om met elkaar te praten over zijn motieven en die van het bestuur van de NVJ.

Kort samengevat kwam zijn standpunt er op neer dat - zolang ON deel uitmaakt van het omroepbestel - ‘we deze omroep moeten beschouwen als een omroep, die ondanks onze contraire visie op hun denkbeelden en aanpak een weerwoord verdient. Het feit dat we daarbij live konden deelnemen aan het gesprek was voor ons ook van belang, zodat we zeker wisten dat we kritiek op hun werkwijze en informatie ook zouden kunnen benoemen.’

Daar kwam in de uitzending weinig van terecht, althans dat was mijn indruk. Als Bruning niet na tien seconden werd onderbroken door Baudet, vielen zijn keurige - en ware - woorden over de functie van de journalistiek in een democratie op stokdove oren. Mijn eerste reactie was: wat verwacht je dan?

Deze lieden, en de omroep die hun boodschap verkondigt, zijn niet geïnteresseerd in democratie en rechtsstaat. Wat zij voor ogen hebben, is een autocratische staat naar voorbeeld van Hongarije of Rusland, waar de media in hun vrijheid beknot zijn. Hun continue gejammer over onvrijheid in Nederland, waar je volgens deze lieden en hun aanhang ‘ook niks meer mag zeggen’, is uiteraard onoprecht. Zij weten dondersgoed dat dit niet waar is en dat de enige beperking die aan het vrije woord wordt opgelegd in dit land de (grond)wet is.

‘Racistisch gestook’
Veel van wat ON als spreekbuis van Baudet doet is in strijd is met de grondwet, denk aan het racistische gestook tegen zwarte Nederlanders met fake-filmpjes. Dat maakt het eerder verbazingwekkend dat extreemrechts nog steeds zo veel ruimte krijgt in de politiek en in de media. Maar hoe verhoud je je als journalist dan tot deze antidemocraten?

Je kunt daar een principieel standpunt over innemen - zoals ik doe - of een strategische visie hebben. In de praktijk hoeven die twee elkaar niet veel te ontlopen. Je kunt principieel zijn en stellen dat je met antidemocraten als Baudet en Wilders niet praat. Er valt met hen niets te bespreken, omdat dit soort politici onze gemeenschappelijke politieke en ethische basis afwijst.

Strategisch gezien kun je - als je wilt voorkomen dat antidemocraten steeds meer invloed krijgen - kiezen voor het in discussie gaan. Het kunnen aangaan van een politieke discussie vereist echter een minimaal aantal gedeelde basisprincipes: acceptatie van grondwet, rechtsstaat en mensenrechten, maar ook respect voor feiten. Aan geen van deze voorwaarden wordt voldaan door extreemrechtse politici, zoals maar al te duidelijk bleek tijdens het gesprek bij Ongehoord Nederland.
Binnen seconden verzandde het in een moeras van leugens en verdraaiingen die slechts tot doel hebben stemming te maken tegen democratische partijen en idem media. Alles volgens het draaiboek van Trump: gewoon blijven liegen en verdraaien, er zijn altijd genoeg mensen die erin trappen.

Een andere strategie valt min of meer samen met de principiële positie. Wij willen niet dat onze rechtsstaat en democratie kapot worden gemaakt en dat daarmee ook onze vrijheid als journalisten verdwijnt, dus we moeten zorgen dat wij deze ideeën niet van zuurstof voorzien. Voor populisten is media-aandacht zuurstof en dus stemmenwinst.

Laten we ons niet laten misleiden door het gejammer van antidemocraten. De journalistiek hoort de waakhond van de democratie te zijn

Cordon sanitaire
Onze zuiderburen hebben daar al ruim veertig jaar geleden een antwoord op gevonden: het cordon sanitaire in de politiek en in de media. En het werkt. In Wallonië, waar de media extreemrechts zo veel mogelijk doodzwijgen, zijn deze politieke partijen splintertjes gebleven. Er zijn meer landen waar een min of meer succesvol cordon sanitaire bestaat: Duitsland, Frankrijk, Israël (tot voor kort), Slovenië, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Noorwegen, Tsjechië en Zweden.

In deze landen gaat het in de eerste plaats om een politiek cordon sanitaire, dat het vormen van regeringscoalities met extreemrechtse partijen uitsluit. Er zijn twee landen waar een succesvol cordon sanitaire van de media bestaat: het al genoemde Wallonië en Luxemburg. Dit bleek uit het promotieonderzoek van Léonie de Jonge dat in 2019 gepubliceerd werd.

Daarin vergelijkt zij de situatie in Nederland en Vlaanderen met die in Wallonië en Luxemburg. Haar bevindingen wijzen er eenduidig op dat het grote verschil hem zit in het gezamenlijke cordon sanitaire van media en politiek in de laatste twee: in Wallonië en Luxemburg is extreemrechts een verwaarloosbare factor gebleven in de politiek, terwijl in Vlaanderen en Nederland, waar de media veel en zelfs bij tijd en wijle zeer veel aandacht besteden aan uitingen van extreemrechtse politieke kopstukken, deze partijen een zorgwekkende groei hebben doorgemaakt. Waarom kan dit wel in Wallonië en Luxemburg?

‘Fortuyn effect’
Het meest voor de hand liggende antwoord op deze vraag is natuurlijk dat deze landen het ‘Fortuyn-effect’ bespaard is gebleven. Na de moord op Pim Fortuyn schreeuwden extreemrechtse politici moord en brand over de ‘linkse’ media die medeverantwoordelijk zouden zijn geweest voor deze politieke moord. Het gevolg was een krampachtige poging om te bewijzen dat ‘de’ media helemaal niet links zijn.

Gedurende een lange periode leidde dit tot eigenaardige keuzes: het vrijwel ongelimiteerd aan het woord laten van racistische en extreemrechtse politici en het tot vervelens toe de vox populi laten horen en lezen. Beide reacties waren natuurlijk precies wat de beschuldigingen aan de media beoogden.

Langzamerhand is dit minder geworden, maar er heerst nog steeds angst om beschuldigd te worden van het onderdrukken van het rechtse geluid. Dat is de tamboerijn waarop Ongehoord Nederland en de politici die het vertegenwoordigt, met nog steeds enig succes op blijven slaan.

Laten we ons niet laten misleiden door het gejammer van antidemocraten. De journalistiek hoort de waakhond van de democratie te zijn. Niet alleen als het gaat om het benoemen van antidemocratische ontwikkelingen in het buitenland maar ook, en eigenlijk vooral, als het gaat om politieke bewegingen die onze eigen vrijheid en democratie te gronde willen richten.