Nemen we cartoonisten de maat?

Bij NRC verscheen vrijdag We zijn allemaal Charlie niet van Arjen van Veelen. Dezelfde krant van vrijdag publiceerde van Cas Mudde ‘Welnee, velen zijn niet Charlie Hebdo, maar dat was al op woensdag (!) geschreven op zijn blog. Frits van Exter, al uitzonderlijk verstandig in de eerste door malle emotie getekende uitzending van DWDD woensdag, bekende donderdag het ongemak na een potsierlijke selfie van z’n redactie.

Juridisch columnist Folkert Jensma stelde zaterdag vast: Als het fatsoen opspeelt is niemand meer ‘Charlie’. Die ochtend begon ook de Volkskrant met relativeren, zij het dat Bert Wagendorp de kritiek op hem en andere zelfverklaarde Charlie’s afdeed als gezeur van bijbelexegeten en uitleggers.
In zijn krant had een dag eerder Peter Buwalda in Een beetje rustig aan met de profeet uitgelegd dat het ‘gejeremieer over de vrijheid van meningsuiting’ ongepast is: “Ik weet niet of het u opvalt, maar de mensen die vandaag Charlie zijn, waren de Regenboogpieten van gisteren.”

Ofwel: “De vrijheid van meningsuiting is een fundamenteel recht, daarmee ben ik het eens. Maar de manier waarop er nu aan wordt gehangen, heeft fundamentalistische trekjes.”

Diezelfde dag ging David Brooks in The New York Times nog een stap verder in I Am Not Charlie Hebdo en wees fijntjes op de hypocrisie die regelmatig ook journalisten treft.

De identificatie met Charlie Hebdo kwam mij gelijk over als een hypocriete vorm van geestelijke zelfbevrediging: Nous ne sommes pas Charlie. We waren toch ook geen Theo van Gogh?

Bovendien is de grens tussen het dagelijks voortdurend wikken en wegen van al dan niet te publiceren informatie en de zelfcensuur veelal wat minder scherp en principieel dan journalisten in ethische debatten toegeven.

Zo ook bij Charlie Hebdo zelf dat in 2008 de populaire karikaturist Siné op 80-jarige leeftijd wegstuurde wegens vermeend antisemitisme in een column over Sarkozy’s zoon. Toenmalige hoofdredacteur Philippe Val eiste tevergeefs excuses. “Nog liever laat ik m’n ballen afhakken”, antwoordde Siné.

De redacteuren van Charly waren letterlijk uitzonderlijk heldhaftig c.q. overmoedig en zo zullen sommigen de kamikaze-actie van Hans Teeuwen ook betitelen. Dat echter een hoofdredacteur als Stephen Polard van The Jewish Chronicle overleven belangrijker vindt dan sterven voor de vrije mening kun je toch moeilijk veroordelen?

Daartegenover de sublieme, bijna autistische onverschilligheid voor de effecten van zijn handelen van Bernard ‘Willem’ Holtrop, de Nederlandse tekenaar van Charlie Hebdo. In een boeiend interview vraagt Arie Elshout ook: “En hoe voelt die wereldwijde steun, al die duizenden die de straat op gaan?” Holtrop: “Een paar jaar geleden gingen in Pakistan vele duizenden de straat op om tegen Charlie Hebdo te demonstreren. Die wisten niet wat het was. En nu zie je het omgekeerde…”

Raad voor de Journalistiek en haatzaaien
In Ben ik Charlie wierp voorzitter Hans Laroes van de Raad van de Journalistiek zinnige vragen op, zoals: “Ben ik alleen Charlie als het om journalisten gaat?”

Laroes haalt ook de Leidraad aan: “Columnisten, cartoonisten en recensenten komt een grote mate van vrijheid toe om hun mening te geven over gebeurtenissen en personen. Daarbij zijn stijlmiddelen als overdrijven en bewust eenzijdig belichten geoorloofd.”
Dus een cartoonist mag van onze toezichthouder – waar ik zelf deel van uitmaak – zomaar overdrijven en eenzijdig belichten. Je zuiverste calvinisme. Mag de tekenaar ook vloeken?

Hans beschrijft kanttekeningen: “Er is wel een klein mits en een klein maar verderop in de Leidraad (denk aan het moment waarop alleen maar haat wordt gezaaid), maar de vrijheid van de maker, schrijver, tekenaar is allesoverheersend.”

Dit kan niet: er is geen sprake van ‘allesoverheersende’ vrijheid indien je die begrenst met ‘haatzaaien’. Juridisch en journalistiek een valkuil. Zaaien is onverbrekelijk verbonden met oogsten. De cartoonisten van Charlie Hebdo oogsten haat. Dat is de enige reden dat ze dood zijn. Hebben ze de haat dus ook gezaaid?

En is haat verspreiden in die termen de verantwoordelijkheid van journalisten? Zo vaak mogelijk ‘minder Marokkanen’ heruitzenden en citeren en daarna hengelen naar heftige reacties?

Hans Laroes specificeert niet de inhoud van wat hij een ‘klein mits’ noemt. In de Leidraad staat immers: “De grenzen van het toelaatbare worden overschreden wanneer cartoons…in redelijkheid geen ruimte laten voor een andere karakterisering dan dat zij kwetsend en beledigend zijn voor personen of bevolkingsgroepen.”

Dit vind ik geen ‘kleine mits’. Moet de Raad voor de Journalistiek zich hier mee inlaten? Zouden de prenten van Charlie Hebdo een moslimklacht hebben overleefd?

Wat is “in redelijkheid”, wiens redelijkheid? “Geen ruimte laten voor een andere karakterisering”; bij wie geen ruimte laten? Bij gelovigen of bij ons o zo ‘redelijke’ wezens?

En dan het “kwetsend en beledigend zijn voor personen en bevolkingsgroepen”: kun je daar werkelijk waardevrij over oordelen als rechter en als Raad? De afkeer van de uitingen schiet wortel bij de ontvanger. Die deze trouwens veelal niet eens uit eerste hand verneemt. De Raad moet journalistiek broddelwerk veroordelen en niet de inhoud moreel beoordelen.

Het is goed dat de Leidraad op de schop gaat. Kan dit er ook uit.