Nederland blijft relatief veilig voor journalisten, maar agressie tegen beroepsgroep neemt toe

De onderzoekers wijzen op twee grote uitdagingen voor de journalistiek in Nederland: de toenemende agressie door een oplopende polarisatie binnen de Nederlandse maatschappij en bedreigingen vanuit de georganiseerde misdaad.

Om het eerste probleem aan te pakken zou de overheid niet alleen moeten investeren in de bescherming van journalisten, maar ook in educatie over persvrijheid, het bestrijden van nepnieuws en het versterken van de rol van journalistiek. Daarin is een belangrijke rol voor het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap weggelegd.

De makers van het rapport stellen vast dat geweld tegen journalisten in vorm van ‘anti-mediaretoriek’ lang en breed in de Tweede Kamer is beland. Zo wijzen zij bijvoorbeeld naar de recente uitspraak van PVV-leider Geert Wilder die journalisten “tuig van de richel” noemde.

Het rapport is het sluitstuk van een onderzoek dat tussen 4 en 17 februari 2022 werd uitgevoerd door Media Freedom Rapid Response (MFRR), Free Press Unlimited (FPU), European Centre for Press and Media Freedom (ECPMF) en het International Press Institute (IPI). Zij kregen ondersteuning door de European Federation of Journalists (EZFJ), Osservatorio Balcani e Caucaso Transeuropa (OBCT), Committee to Protect Journalists (CPJ) en Reporters Without Borders (RSF). Het werd deze woensdag gepresenteerd, voorafgaande aan de uitreiking van de Prijs van het Vrije Woord in Nieuwspoort.

Georganiseerde misdaad
Hoewel de onderzoekers niet vooruit willen lopen op de uitkomst van het onderzoek naar de moord op misdaadjournalist Peter R. de Vries, vormt de criminele onderwereld volgens hen een steeds grotere bedreiging voor de journalistiek. Het antwoord van de overheid op deze dreiging is ontoereikend.

Misdaadjournalisten noemen de maatregelen die de Nederlandse overheid voor hun veiligheid kan nemen dikwijls ‘kinderachtig’ en ‘naïef’. Respondenten zouden de onderzoekers daarnaast hebben verteld dat de beveiliging van journalisten - bijvoorbeeld tijdens rechtszaken in de zwaarbeveiligde rechtbank De Bunker in Amsterdam - totaal ondermaats zijn. De politie zou volgens het rapport meer middelen in moeten zetten om de veiligheid van deze journalisten te versterken. 

PersVeilig
Volgens de onderzoekers speelt PersVeilig een belangrijke rol bij het in stand houden van een veilige werkomgeving voor journalisten en het contact tussen de journalistieke beroepsbevolking en de overheid.

Het gezamenlijke initiatief van de NVJ, het Genootschap van Hoofdredacteuren, de politie en het Openbaar Ministerie zorgt er met zijn trainingen voor dat journalisten zich in de praktijk kunnen weren als ze in bedreigende situaties terechtkomen, maar speelt ook een belangrijke rol in het adresseren van geweld tegen journalisten, schrijven de onderzoekers verder.

Toch zijn er ook enkele kritiekpunten. De samenwerking met de politie is bijvoorbeeld nog niet optimaal. Te vaak worden verschillende (politie-)perskaarten tijdens demonstraties niet of te laat herkend. Daarnaast zou er geen duidelijk protocol voorhanden zijn op het moment dat een perskaart nader gecontroleerd dient te worden.

Een van de redenen hiervoor is dat er sprake zou zijn van een kennisgebrek onder een deel van de agenten met betrekking tot de verschillende perskaarten die in omloop zijn. Ook zou PersVeilig toegankelijker moeten worden voor buitenlandse journalisten, door bijvoorbeeld de informatie op de website niet alleen in het Nederlands aan te bieden.

Daarnaast moet er worden nagedacht over het slechten van financiële barrières, zodat ook freelancers perskaarten aan kunnen schaffen en aan trainingen deel kunnen nemen.

De onderzoekers constateren verder dat de Nederlandse overheid zeer enthousiast is over PersVeilig, maar waarschuwt diezelfde overheid dat zij haar verantwoordelijkheden niet moet afschuiven. Bijvoorbeeld als het gaat om het op gepaste wijze bestraffen van geweld tegen journalisten.