‘Naast de factcheck zou er ook een framecheck moeten zijn’

Voordat politicoloog en journalist Pieter Hilhorst zijn entree maakte in de politieke arena, was hij een van de presentatoren van de talkshow Politieke Junkies, in de Amsterdamse Balie. Met zichtbaar genoegen liet hij zien hoe politici de zaken naar hun hand proberen te zetten door te spinnen en te framen. ‘Zoals dat ene verkiezingsdebat waarin Geert Wilders zegt: “Ik daag de man uit met een blanco cheque voor Griekenland”, waarna Mark Rutte naar voren stapte. Hij stapte letterlijk het frame in. Ik kon daar enorm van genieten, dacht: wow, knap gedaan.’

Nu zou Hilhorst dat programma niet meer kunnen presenteren, vertelt hij. ‘Als je een keer je been hebt gebroken op het voetbalveld, dan is het moeilijker om er daarna naar te kijken als je zoiets op televisie ziet gebeuren. Framen gaat gepaard met iets heel onrechtvaardigs en die onrechtvaardigheid heb ik als politicus aan den lijve ondervonden. Mijn empathisch vermogen op dit vlak is behoorlijk toegenomen.’

Framecheck
Hij schreef stukken in de krant, was Ombudsman voor de Vara, maakte tv-programma’s en presenteerde talkshows. Hilhorst was niet bepaald onbekend met de mores van de media. Hij wist dat hij als politicus met framing te maken zou krijgen en toch ging hij er met boter en suiker in. ‘Ik ben veel geframed. Ik wist dat het ging komen, ik wist hoe het werkte en toch slaagde ik er niet in me eraan te ontworstelen. Dat zou je als mijn falen kunnen zien. Bekijk je het van de kant van de media, dan vind ik dat journalisten te makkelijk meegaan in de frames van politici. Toen ik wethouder was verscheen er een stuk in de krant met de strekking: ben je voor vrijheid van onderwijs of ben je voor het tegengaan van segregatie. Niet alleen wekt die stelling onterecht de indruk dat het een keuze voor het een of het ander betreft, het is ook nog eens precies het frame van D66. Dus journalisten denken dat ze een objectief verhaal maken waarin ze twee kanten van een verhaal laten zien, maar intussen gaan ze helemaal mee in het frame van een politieke partij.’

Het was nrc.next dat ooit de factcheck introduceerde, een rubriek die inmiddels ook in veel andere kranten te vinden is. Hilhorst vindt dat er ook een ‘framecheck’ zou moeten zijn, misschien wel in de vorm van een televisieprogramma. ‘Het lijkt me heel spannend en interessant wanneer journalisten twee frames analyseren en vervolgens kijken welk frame de waarheid het dichtst benadert. Voor mijn gevoel levert het echt iets op wanneer journalisten meer aan zelfreflectie doen. Dat zie je ook bij een programma als Argos Medialogica, wat ik een goed programma vind. De kennis die zo’n programma oplevert, zouden journalisten weer moeten meenemen naar de volgende productie.’

Rel, ruzie en race
In zijn boek beschrijft Hilhorst de keer dat hij in campagnetijd te gast was bij Pauw & Witteman. Een groot deel van de tijd ging op aan de strafbaarstelling van illegaliteit, een maatregel waarmee de PvdA op landelijk niveau had ingestemd en waar Hilhorst tegen was. Het was een onbevredigend gesprek voor Hilhorst, want het ging niet over de belangrijke thema’s in Amsterdam. Veel van de gesprekken tussen politici en journalisten verlopen op dezelfde manier, vindt hij. ‘Journalisten willen het hebben over wat ik in mijn boek de rel, de ruzie en de race noem. Politici willen dat juist niet. Het resultaat is een quasi-kritisch gesprek dat niets oplevert. Want journalisten willen iets weten wat politici niet willen vertellen en politici willen iets vertellen wat journalisten niet willen weten. Is de ruzie van de week nou echt het belangrijkste thema? Ja, het is actueel, zeggen ze dan bij Pauw & Witteman, ze vinden dat ze er niet omheen kunnen omdat de kranten er ook over schrijven. Zo ontstaat “pack journalism”, kuddegedrag waarbij iedereen elkaar napraat.’

Dilemma’s
Hilhorst pleit voor een heel ander soort interview waar het niet gaat over de rel, de ruzie en de race, maar een gesprek waarin de journalist op zoek gaat naar de dilemma’s waarmee de politicus worstelt. ‘Een programma als “De achterkant van het gelijk” is daar een mooi voorbeeld van, zo’n programma mis ik nu. Aan iedere keuze die een politicus maakt, zitten ook nadelen. Politici zullen altijd proberen de voordelen uit te vergroten en de nadelen te verdoezelen. Het zou toch mooi zijn als je in een gesprek die twee kanten van een keuze bloot kunt leggen, zodat de politicus zegt: “Ja, dit is het nadeel en dat is de prijs die ik bereid ben te betalen”. Op die manier brengen journalisten in kaart wat de afwegingen van politieke keuzes zijn en dat geeft de kiezers een veel beter inzicht in het oordeelsvermogen van die politicus dan een oppervlakkig gesprek over de rel van de week. De democratie zou erbij gebaat zijn als de lelijke praktijk van nu doorbroken wordt – en het levert ook nog eens veel leukere gesprekken op.’

Naar aanleiding van het verschijnen van zijn boek was Hilhorst onlangs opnieuw de gast van Paul Witteman, dit keer in Buitenhof. Ironisch genoeg ging ook dit gesprek voor een belangrijk deel over ruzies en conflicten. Hilhorst: ‘Hij vroeg bijvoorbeeld welk advies ik had voor de PvdA en refereerde aan een kwalificatie van burgemeester Van der Laan, die mij een lieve jongen had genoemd. Dat is het klassieke gesprek, de ene politicus vragen om te reageren op een uitspraak van een ander, want dat is het gesprek van de dag. Ik zou zeggen: minder actualiteit, meer urgentie.’

De focus op de waan van de dag zorgt ervoor dat ontwikkelingen op lange termijn het onderspit delven. Hilhorst geeft een voorbeeld. ‘Steeds minder mensen hebben een vaste baan. Een van de grootste uitdagingen van de maatschappij is hoe we in de komende jaren omgaan met het groeiende leger flexibele werknemers. Daar zou het dus ook in de journalistiek over moeten gaan, maar in mijn ogen gebeurt dat te weinig. Zoals ik tijdens de verkiezingscampagne ook te weinig de gelegenheid kreeg om over de grote ontwikkelingen in Amsterdam te hebben; waar willen we in deze stad naartoe?’

Fluistercircuit
Als politicus maakte Hilhorst kennis met wat hij het fluistercircuit noemt, de informele gesprekjes in de wandelgangen en de raadzaal. ‘Journalisten lopen de politici in de raadzaal af en dan voeren ze van die informele gesprekjes. Ik deed daar niet zo aan mee, maar achteraf gezien had ik dat misschien wel moeten doen. Ik heb moeite met de waarde die journalisten toekennen aan dat circuit. Veel journalisten geloven dat alles wat officieel wordt gezegd schijn is. En dus willen ze heel graag achter die schijnwereld kijken, want daar bevindt zich de ‘echte’ wereld. Dus als iemand van binnenuit hen een kijkje in de keuken gunt, dan hechten media daar veel waarde aan. Probleem is alleen dat het framen en spinnen nergens zo erg is als tijdens die informele gesprekken. Je hoort maar één kant van het verhaal en kunt lastig controleren of dat klopt. De reconstructies in de kranten over het vertrek van de PvdA-Kamerleden Öztürk en Kuzu hingen van spinning aan elkaar, het gaf een volstrekt gekleurde blik op de werkelijkheid. Alles veroorzaakt door de hunkering naar de blik achter de schermen.’

Waar journalisten bij het maken van een reconstructie tenminste nog het gevoel hebben de waarheid boven water te willen halen, daar heeft Hilhorst weinig op met het journalistieke niveau van GeenStijl en andere rechtse weblogs, die hem tijdens zijn kortstondige politieke carrière veelvuldig op de korrel namen. ‘GeenStijl heeft maling aan de waarheid, ik vind dat echt onbegrijpelijk. Wat hen drijft? Tja, een hond likt zijn lul omdat hij erbij kan. Iedereen kan een website beginnen en dus doen sommigen dat. Ze hebben lak aan iedereen, maar schrijven het overigens wel leuk op. Ik heb best vaak moeten lachen om de teksten op GeenStijl.’