Krachtige journalistiek dealt niet

Over ongewenst ‘moeten’ schrappen van passages of fragmenten maken journalisten kennelijk afspraken, vooral met BN’ers zoals ministers. Recent sierde censuur een vraaggesprek met Pieter van Vollenhoven in de Volkskrant. Harry Perrée reageerde met de vraag om openheid.

Niet genoeg, we verkwanselen ons vak. Ik ken journalisten die nimmer censuurafspraken maken. Zelf laat ik alle teksten en video vóór publicatie altijd lezen en zien, ook als de geïnterviewde daar niet om vraagt. Fouten en slordigheden zijn zo begaan. Discussies daarover zijn nodig, maar eisen betreffen meestal spijt over uitspraken en ‘beeldvorming’.

Na een heftige interne discussie heeft de Raad van de Journalistiek in 2011 vastgelegd dat je alle (telefoon)gesprekken kunt opnemen, en louter bij uitzending of (online) publicatie daar toestemming voor moet verkrijgen van geïnterviewde. Opnemen is essentieel voor vakwerk, al schiet het er wel eens bij in, zeker daar niet alle gesprekken gevoelig liggen.

Het opnemen heeft nadelen, zeker. Bij aanvang van een vraaggesprek is de geïnterviewde met een recorder op tafel op haar/zijn hoede. Na verloop van tijd valt het meestal wel mee. Telefonisch kan het opnemen ongezien plaatsvinden. Er kan een sfeer van argwaan ontstaan, maar het is gewoon secuur werken.

Toen ik voor Duitse kranten werkte was het verplicht om vraaggesprekken op te nemen. Ingeval van een juridisch geschil lag de bewijslast immers bij journalisten, werd me verteld.

In Nederland lijkt het of geïnterviewden moeten bewijzen dat iets niet is gezegd. Echter, in een geruchtmakende zaak uit 1998 van een telefoongesprek van wijlen Hans van Wissen van de Volkskrant en Mickey Huibregtsen (vonnis en analyse Jeanne Doomen) verloor de krant uiteindelijk na hevig gesteggel over aantekeningen.

Uiteraard gingen journalisten na die uitspraak al hun (telefoon)gesprekken opnemen. Ehhh, nee dus…De meerderheid doet dat niet. De reden: het uittikken van een band is oervervelend en tijdrovend, of de technische kennis schiet tekort.

Journalisten maken zich dus vrijwillig kwetsbaar, met een beroep op gemakzucht. Een professionele journalist neemt gevoelige gesprekken op, houdt zich aan de tekst en onderhandelt daarover niet met voorlichters.

En vooruit, laat blauw bloed de uitzondering op de regel zijn; folklore. Moeten al die glossy’s en sterrenprogramma’s die op talloze eisen van geïnterviewden ingaan dan maar ophouden? Natuurlijk niet, er blijft genoeg volk dat likkebaardend vermaakt wil worden, bedrog of niet. Journalistiek is ook niet alles ;-)

Er zijn harde manieren om samen de nare gewoonte van meewerken aan censuur uit te bannen. Vrienden maak je niet, maar journalistiek is niet bedacht om vriendjes te scoren. Je kunt op de plaats van censuur plekken in de tekst duidelijk wit laten, of - bij audio/video - pieptonen laten horen. Of de namen van censuur eisende voorlichters en bewindspersonen publiceren, zonder erop in te gaan. Niet zo chique, dus dit kun je beter voorkomen.

Je kunt de eis om te kunnen schrappen ook beantwoorden met de belofte de persoon in kwestie een poosje journalistiek te gaan onderzoeken. Het lijkt chantage, maar je doet gewoon je werk.

Ooit belde mijn grote voorbeeld Jan Bakker, als hoofdredacteur van Automatisering Gids, de baas van Getronics op - Ton Risseeuw - nadat die een boycot aankondigde vanwege een onwelgevallig bericht. ‘Mijnheer Risseeuw, dan zet ik een tijd een journalist in om uw bedrijf te onderzoeken.’ Binnen een tel was de boycot van de baan. Het ging weliswaar niet om een interview, maar toont wel wat journalistiek karakter vermag.

Als journalisten uitgaan van hun kracht, en de gemakzucht om gevoelige gesprekken niet op te nemen laten varen, zul je zien hoe snel het gedaan is met die malle censuureisen.

Peter Olsthoorn