Journalisten vogelvrij voor AIVD/MIVD

Dat schrijft de commissie in haar verslag aan de Tweede Kamer over de inzet van bevoegdheden van inlichtingendiensten tegen journalisten en advocaten. Het onderzoek beslaat de periode oktober 2015 tot maart 2016.

Deze regeling is - in afwachting van definitieve wetgeving - ingesteld om de omgang met vertrouwelijke communicatie tussen advocaten en hun cliënten te regelen. Die informatie mag niet gebruikt worden en moet eigenlijk direct worden gewist. De CTIVD constateerde echter dat de AIVD driemaal gesprekken heeft uitgewerkt, afkomstig uit indirect onderschepte communicatie van een advocaat en zijn cliënt.

De Tijdelijke Regeling voorziet niet in een bijzondere positie voor journalisten en communicatie met hun bronnen. “Dit geval roept de vraag op in hoeverre een indirecte inzet van bijzondere bevoegdheden jegens journalisten inbreuk maakt op de journalistieke bronbescherming en of hiervoor een onafhankelijke toets noodzakelijk is”, stelt de CTIVD.

Omdat de Tijdelijke Regeling daar niet op ingaat, is die dus niet van toepassing, concludeert de commissie. “De CTIVD stelt ook vast dat de jurisprudentie op dit terrein nog in ontwikkeling is en nog geen volledig uitsluitsel geeft. Het is daarmee thans onvoldoende duidelijk welke rechtsnorm van toepassing is op de indirecte inzet van bevoegdheden jegens journalisten. Er is op dit punt dan ook geen sprake van onrechtmatig handelen door de AIVD.”

De CTIVD wil wel dat er een toetsing komt voor inzetten van diensten jegens een journalist als het doel “mede” is gericht op het achterhalen van een journalistieke bron. “Het gaat dan om een bindende toets voorafgaande aan het uitwerken van communicatie (of informatie daarover, bijvoorbeeld telefonieverkeersgegevens) die gegevens bevatten inzake een journalistieke bron. In die gevallen kan immers sprake zijn van een inbreuk op de journalistieke bronbescherming.”

Voor de Tijdelijke Regeling afloopt zouden ministers een aanvullende toetsing moeten opnemen en de inlichtingendiensten moeten opdragen zich daarnaar te gedragen. Verder adviseert CTIVD onder meer om met een schone lei te beginnen, dat wil zeggen alle irrelevante vertrouwelijke communicatie uit het huidige gegevensbestand te verwijderen.

De CTIVD verwijst verder naar hun wens om journalisten en hun bronnen onder eenzelfde bescherming te laten vallen als nu geldt voor de advocatuur. De commissie had zo’n advies gegeven in aanloop naar de behandeling van de gemoderniseerde Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv). Minister Plasterk was daar echter niet gevoelig voor.

In één geval heeft de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) in de bewuste periode specifiek geprobeerd een bron van een journalist te achterhalen, omdat die als bedreiging voor de nationale veiligheid werd gezien. De CTIVD ontdekte verder dat de Tijdelijke Toetsingscommissie enkele keren werd omzeild, terwijl hun advies wel degelijk vereist was in het kader van de zogeheten Tijdelijke Regeling.

Naar het oordeel van de CTIVD bevatten deze uitgewerkte gesprekken geen aanwijzingen van een direct gevaar voor de nationale veiligheid. Met uitzondering van het eerder genoemde speciale geval door de AIVD is er in de onderzoeksperiode geen directe inzet van diensten tegen journalisten geweest.

“Uit het onderzoek van de CTIVD blijkt dat de diensten tekortschieten in het door hen gevoerde beleid en de door hen gehanteerde werkwijzen. Deze zijn op een aantal punten niet in overeenstemming met de toepasselijke wet- en regelgeving, waaronder bepalingen van de Tijdelijke Regeling”, aldus de onderzoekers. Ook wordt aangetroffen vertrouwelijke communicatie intern besproken, terwijl dat niet de bedoeling is.

Het volledige rapport is te raadplegen via ctivd.nl.