Is klimaat dan toch een mening?

Trots kondigt RTLNieuws op 12 april aan dat het klimaatwetenschapper Bart Verheggen heeft ingelijfd om ‘al het nieuws rondom klimaatverandering nog beter te duiden’. Maar de transfer levert via Twitter een vinnige reactie op: ‘Zijn ze daar bij RTLNieuws wel helemaal lekker? Je laat politieke verslaggeving toch ook niet over aan de woordvoerder van het ministerie?’ Afzender is Maarten Keulemans, wetenschapsredacteur van de Volkskrant en door Villamedia uitgeroepen tot Journalist van het jaar 2021 voor zijn onvermoeibare berichtgeving over de pandemie.

Zijn bezwaar is dat Verheggen ‘belanghebbende’ is. Als wetenschapper zal hij de wetenschap willen verdedigen, terwijl die volgens de wetenschapsjournalist juist kritisch gevolgd moet worden. Dat moet je niet overlaten aan iemand ‘van de club’, aldus Keulemans.

Hij ontvangt weinig bijval. De vergelijking met de woordvoerder en de politieke verslaggeving gaat er niet goed in. Welke belangen? Politiek is bij uitstek een belangenstrijd en de woordvoerder is daarin een heraut, maar het klimaat en de wetenschap? Verheggen kan toch prima alleen het belang van goede berichtgeving dienen?

De kritiek is voor de journalist aanleiding om zich de volgende dag ook rechtstreeks tot de wetenschapper te wenden. Het was ‘zeker niet persoonlijk bedoeld, ik gun je alle mooie avonturen en heb je zoals je weet hoog zitten’. Keulemans voegt er wel enkele vragen aan toe: wat gaat hij eigenlijk doen bij RTL, blijft hij nog actief op de universiteit, hoe ziet hij zijn eigen rol mede in het licht van zijn eerder genomen ‘expliciete positie in (het) klimaatdebat?’

Het gebeurt natuurlijk vaker in dit stante-pede-tijdperk: eerst de mening, dan de vragen. Keulemans weet zelf hoe het voelt. Op sociale media wordt hij regelmatig verketterd, omdat hij een volgzame doemdenker, dan wel een naïeve optimist zou zijn. Een lezer kan begrijpen waarom de hoofdredacteur van The New York Times zijn redacteuren maant het iets rustiger aan te doen op Twitter.

De kersverse klimaatwetenschapper van RTL doet er zelf het zwijgen toe. Hij had nog wel getweet dat hij ‘er zin in’ had, maar dat was vóór de interventie. Daarna verwijst hij slechts naar een reactie van hoogleraar sociologie Sarah Bracke op Twitter: ‘Commentaar illustreert het probleem: focus op waarheidsbevinding en deskundigheid is verlegd naar focus op politiek, meningen, “neutraliteit”. Journalistiek is niet meningen over het weer weergeven, wel achterhalen, welk weer het is, met meteoroloog indien nodig.’

Het lijkt me prima dat redacties meer kennis in huis halen (ik schreef er eerder over) en het lijkt me evenzeer van belang dat zij de wetenschap kritisch blijven volgen. Het is een twitterfittie, die je snel achter je kunt laten, maar de woorden van Bracke verwarren me. Dreigt het in de berichtgeving over klimaatcrisis niet (meer) om waarheidsvinding en deskundigheid te gaan? Hadden we dat gevaar dan niet al lang bezworen?

Op het internationale journalistiek festival in Perugia zijn onlangs veel woorden gewijd aan de rol van de journalistiek en de klimaatcrisis. Het ging vooral om praktische zaken: hoe voorkomen we dat het publiek afhaakt, moet de nadruk op oplossingen liggen, hoe onderzoeken we de groene beloften van bedrijven, hoe vertel je klimaatverhalen visueel, hoe organiseer je de redactie op het thema? Journalisten in landen, waar de crisis al lang niet meer dreigt, maar zich voltrekt, lopen voorop. De vraag naar ‘neutraliteit’ lijkt daar inmiddels van evenveel betekenis als op de redactie van de Kyiv Independent.

De Amerikaanse hoogleraar Dan Gillmor spoort ons aan daar een voorbeeld aan te nemen: ‘We hebben activistische journalistiek nodig om de democratie en het klimaat te kunnen behouden. Dit zijn existentiële vraagstukken. We have to stand up.’ In Oekraïne gaat het om de waarden van de democratie, in de klimaatcrisis gaat het om ons bestaan.

‘Activistische journalistiek’, klinkt fout. Alsof je alle journalistieke mores overboord gooit ten dienste van de crisisbestrijding. Dat kan, maar hoeft niet. Kyle Pope van de Columbian Journalism Review, en een van de initiatiefnemers van een internationaal platform voor klimaatjournalisten, herinnert in Perugia aan de verslaggeving over de burgerrechtenbeweging in zijn land, de oorlog in Vietnam en Watergate. ‘De geschiedenis leert dat wij een rol hebben te spelen. Toen werden journalisten ook beschuldigd van activisme, nu zien we het als grootse journalistiek.’ Hij spreekt over agressieve journalistiek: je vastbijten in een onderwerp om niet meer los te laten tot je de waarheid boven tafel hebt.

De oorlog is niet te vergelijken met het klimaat. Maar de oorlog laat wel zien hoe de journalistiek zich in onze contreien mobiliseert tegen een nabije bedreiging. En dat je in sommige landen gebrandmerkt wordt als activist, alleen omdat je waarheidsgetrouw je werk probeert te doen. De omstandigheden bepalen je rol. De klimaatcrisis is een bepalende omstandigheid.

Dus ik zou zeggen: Zet ‘m op Verheggen, zet ‘m op Keulemans!

Frits van Exter is voorzitter van de Raad voor de Journalistiek, maar verwoordt slechts zijn eigen mening.