mgm nvj maart

— donderdag 1 september 2011, 11:01 | 4 reacties, praat mee

Is er nog ruimte voor onderzoek?

De jury van De Loep 2011, de jaarlijkse VVOJ-prijs voor de onderzoeksjournalistiek in het Nederlands taalgebied, constateert een opmerkelijke trend: alle drie de genomineerde inzendingen in de categorie ‘tekst’ betreffen boeken – het resultaat van diepgaande onderzoeksprojecten van individuele journalisten. Bij de top-zes waren vijf boeken en slechts één serie artikelen uit een krant. Krijgt onderzoeksjournalistiek bij de redacties wel de ruimte die de hoofdredacties vaak met de mond belijden?, vraag juryvoorzitter Ad van Liempt zich af.

Laatste wijziging: 8 september 2011, 14:25

Het lijkt erop dat er sprake is van een verschuiving die niet in alle opzichten positief te duiden is: kranten en weekbladen produceren kennelijk minder diepgravende onderzoeksartikelen van hoge kwaliteit. In plaats daarvan zijn het freelancers die vaak voor eigen risico aan een groot onderzoek beginnen en dat met taai volhouden tot een prachtig product uitbouwen. Bij de nominaties voor de categorie ‘tekstuele producties’ geldt dat voor het boek Wij willen ons land terug van de Vlaamse routinier Dirk Tieleman over Afghanistan, en voor Raarhoek van Miek Smilde – een bijzondere studie naar de veranderingen in de psychiatrie, en de gevolgen voor de patiënten. Bij de derde nominatie, het boek Het wonder van de Noord-Zuidlijn van Bas Soetenhorst, betreft het een journalist van Het Parool, die de zaak over de metrolijn voor de krant volgde, en er daarna een boek over schreef.

In haar beraadslagingen greep de jury ditmaal opvallend vaak naar de criteria voor de toekenning van De Loep, zoals die ooit zijn vastgesteld:

‘Er moet iets “onthuld” worden dat zonder de publicatie ten onrechte onbekend zou zijn gebleven. De bewijsvoering moet sluitend zijn en de feiten moeten voor zich spreken. De reuk van suggestie mag zich zelfs niet een beetje opdringen. Het moet gaan om een oorspronkelijk eigen onderzoek. Een bekendmaking van de resultaten van onderzoek dat elders gedaan is, hoe nuttig op zichzelf ook, komt niet voor de prijs in aanmerking.’

Vooral bij boeken als van Tieleman en Smilde – maar het geldt evenzeer voor de net niet genomineerde boeken Allez Retour van Michael de Cock en Stefan Vanfleeteren, en Dossier Mexicaanse Griep van Daan de Wit – gaat het niet om één concrete onthulling van een feit dat zonder de publicatie onbekend zou zijn gebleven. Het gaat vaak om een onthullende kijk in een onbekende wereld, om een onthullend totaalbeeld dat alleen kon ontstaan doordat de auteur zich langdurig in een onderwerp ingroef of zeer intensief rondkeek op een plek waar journalisten normaliter niet komen: het genre zit in het grensgebied tussen de reportage en de onderzoeksjournalistiek. En hoe vergelijk je zo’n onthullend beeld dan met de concrete onthulling van een geheim rapport of met de ontmaskering van een frauderende functionaris?

Dat is het grote dilemma van jury’s in het algemeen en De Loep-jury van dit jaar in het bijzonder. Uit de nominaties (en ook uit het lijstje net-niet genomineerde inzendingen) blijkt dat deze jury erg onder de indruk was van het werk van de eenlingen die een diepgravend boek schreven. Je kunt niet genoeg bewondering hebben voor de collega’s die zoveel honderden uren besteden aan een onderwerp dat ze uiteindelijk volledig beheersen en waarvan ze in fraaie, toegankelijke stijl verslag doen.

Tegelijkertijd is het een teken aan de wand dat ze dit werk niet voor dag- en weekbladen konden of mochten doen. Daar moet kennelijk alles steeds korter, in steeds minder tijd en voorzien van steeds minder context. Krijgt onderzoeksjournalistiek bij de redacties wel de ruimte die de hoofdredacties vaak met de mond belijden? Stimuleren de hoofdredacties het diepgravende onderzoek wel voldoende? Het lijkt van niet. Dat is geen vrolijke constatering, vindt de jury, die daarom hoopt dat de trend weer omslaat en dat de parels van de onderzoeksjournalistiek weer vaker in de krant en in het weekblad te lezen zullen zijn: het zou treurig zijn als straks alleen zzp’ers nog toekomen aan wat velen als de ruggengraat van het vak beschouwen.

Het probleem doet zich in ieder geval bij de regionale krant voor. Want daar heeft de crisis wel degelijk directe effecten op het gehalte aan onderzoeksjournalistiek. Het aantal regionale inzendingen was dit jaar lager dan ooit. De jury was redelijk enthousiast over het werk van Gep Leeflang van De Stentor, over de financiële perikelen van de gemeente Apeldoorn. Verder was er nog een handjevol inzendingen van Nederlandse regionale kranten; uit Vlaanderen ontbraken die geheel. Dat is een uitgesproken zorgelijke ontwikkeling: de regionale pers lijkt, gedwongen door de niet aflatende bezuinigingen op de redacties en het wegvallen van concurrerende uitgaven, haar tanden te verliezen en daardoor haar controlerende functie. Dat is een rechtstreekse aantasting van de relevantie van de regionale media, die helaas ook in de afkalvende abonneeaantallen is waar te nemen. De jury is ervan overtuigd dat er nieuwe stimuli nodig zijn om de onderzoeksjournalistiek in de regio weer de plek te geven die ze ooit gehad heeft – dat is van levensbelang voor de werking van de lokale en regionale democratie.
Datzelfde geldt zeker voor de audiovisuele journalistiek: ook daar was het aantal inzendingen uit de regio zeer gering, namelijk twee: Omroep Gelderland en Omroep Friesland. 

In de categorie ‘audiovisuele producties’ gold dat de jury voor het bepalen van de nominaties een ruime keuze had uit uitstekende inzendingen van de landelijke publieke en commerciële omroepen, uit Nederland en Vlaanderen. Het bepalen van de drie nominaties was een langdurig proces. Twee inzendingen liepen de nominatie op het nippertje mis: een Argos-reportage over een falende, drankzuchtige vaatchirurg, die op verschillende plaatsen onheil kon blijven aanrichten; en de flash-scoop van EenVandaag over de voicemailberichten van overheidsdienaren die gemakkelijk waren af te luisteren. De jury had veel waardering voor de manier waarop dat nieuws gebracht werd: terughoudend, beheerst, zonder enig News-of-the-World-element.
Uiteindelijk koos ook in deze categorie de jury voor drie diepgravende journalistieke producties: ‘Te gek om los te lopen’, een VRT-documentaire over gestoorden in Vlaamse gevangenissen, de ondergang van de honingbij (‘Moord op de Honingbij’ van VARA’s Zembla) en de dubieuze herkomst van steenkool die Nederlandse elektriciteitsproducenten gebruiken, de EO-productie ‘Bloedkolen’ van het al verdwenen programma Netwerk.

Tot slot nog een paar losse observaties van de jury van De Loep:
- Jammer dat er zo weinig inzendingen waren voor de aanmoedigingsprijs, terwijl de juryleden ervan overtuigd zijn dat er zeer grote talenten in ons vak rondlopen.

- De jury verwelkomde de inzendingen van twee vakbladen: Medisch Contact en het Onderwijsblad. Vooral de productie over de soms zeer aanzienlijke financiële reserves van scholen en schoolbesturen was van hoog niveau, maar haalde de nominatie door de zware concurrentie net niet.

- De jury heeft met belangstelling en waardering kennis genomen van de inzendingen op basis van Wikileaks-documenten. Het is evident dat de vrijgave van grote hoeveelheden documenten een beroep doet op speciale vaardigheden van de journalistiek en een nieuwe dimensie toevoegt aan onderzoeksjournalistiek, maar de jury vindt dat zij op basis van het reglement van De Loep dit type producties niet kan bekronen.

- De jury vindt wel dat er een mogelijkheid moet worden geschapen om de digitale begeleiding van onderzoeksjournalistiek beter in haar oordeel te kunnen meewegen. In de toekomst zal bij de inzendingen steeds gevraagd worden een link mee te sturen naar wat er op internet aan achtergrond- en broninformatie is gepubliceerd. Inzicht geven in bronnen en verantwoording afleggen over de werkwijze wordt in het Wikileaks-tijdperk voor onderzoeksjournalisten steeds noodzakelijker.


Ad van Liempt

voorzitter jury De Loep, de jaarlijkse prijs
van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten VVOJ

De Loep 2011 zal op 18 november worden uitgereikt tijdens het tweedaagse VVOJ-congres Onderzoeksjournalistiek in Eindhoven.
Zie voor alle nominaties, ook die voor de Aanmoedigingsprijs, het persbericht op de website van de VVOJ

 

Bekijk meer van

Tip de redactie

Logo Publeaks Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

4 reacties

J.C. Roodenburg, 1 september 2011, 15:41

Wat wil je, steeds meer kranten gaan op de populariteitstoer. Daar is geen plaats meer voor wat diepgravender (wat duurdere) journalistiek. Productie, sensatie en hapklare brokken, zijn de trefwoorden (en opdrachten voor hoofdredacteuren). Het zal wel weer sikkeneurig zijn, maar ik heb ook zo mijn twijfels over de kwaliteit van heel veel journalisten.

froukje santing, 1 september 2011, 16:08

Wellicht is het goed dat de analyse van Ad van Liempt dat in de categorie tekst goede onderzoeksjournalistiek in toenemende mate in boeken verschijnt ipv in de gedrukte media, in een breder kader wordt getrokken dan de onderzoeksjournalistiek alleen. Ik ben de afgelopen jaren voorzitter van de Scherpenzeel Persprijs geweest en mijn observatie was eveneens dat journalisten die de niet-westerse wereld verslaan hun heil in toenemende mate in boeken zoeken, noodgedwongen want de inkomsten zijn minimaal. ZZP-ers blijken ook in toenemende mate de ruggegraat te zijn van de tijdrovende buitenlandjournalistiek.

René Lukassen, 2 september 2011, 00:03

Krijgt onderzoeksjournalistiek bij redacties wel de ruimte die de hoofdredacties vaak met de mond belijden, vraagt Ad van Liempt zich af. Ik kan alleen voor de redactie spreken waarop ik werk en zeggen hoe ik het ervaar. En dan is het antwoord eigenlijk heel eenvoudig. Namelijk: ja. (http://bit.ly/cMT4Ps)

hans goossen, 6 september 2011, 14:58

Trend? In 2010 waren artikelen (twee kranten, waaronder een regionale en een tijdschrift) genomineerd. Toen zat er geen boek bij de nominaties… Niet te hard juichen bij een vet en niet te hard jammeren bij een mager jaar.

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, adjunct-hoofdredacteur

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.