Internet ondermijnt gezag wetenschap
Om wetenschap weer respectabel te maken, moeten wetenschappers hun kennis op een voor iedereen begrijpelijke manier ontsluiten, betoogde hoogleraar epidemiologie (UvA) Roel Coutinho op 9 februari in de Machiavelli-lezing.
In 1981 dienden zich in de VS de eerste aidspatiënten aan, in Nederland een jaar later. Het VARA-programma Achter het nieuws besteedde in 1983 uitgebreid aandacht aan de mysterieuze ziekte waarvan de oorzaak toen nog niet bekend was. Daarin legde ik uit wat de symptomen waren en wat we dachten dat de oorzaak was. De deskundigen doceerden, tegenspraak was er nauwelijks.
Maar in de VS kwamen al snel de eerste barsten in het deskundigenbastion. Vanaf 1985 was er jaarlijks de internationale aidsconferentie met ongekende media-aandacht. Activisten namen de deskundigen op de korrel. Zij vonden dat wetenschappers zich te veel hielden aan de cijfers, te weinig aan bestrijding deden en verantwoordelijk waren voor de lakse houding van de autoriteiten. In de VS was het respect voor de wetenschapper al tanende, in Nederland nog niet.
Dat was afgelopen jaar wel anders. In maart 2009 ging de vaccinatiecampagne tegen baarmoederhalskanker van start. Alle meisjes van 13 tot 16 jaar werden opgeroepen voor vaccinatie. We pakten de campagne zorgvuldig aan, zoals we gewend waren. De vaccinatiegraad in Nederland is met die aanpak hoog, boven de 95 procent. Net als anders ging er een brief naar de ouders en het meisje. Daarin werd uitgelegd waarom de HPV-vaccinatie belangrijk was. We gingen ervan uit dat zeker 70 procent zou meedoen. Het liep anders.
Het programma Zembla opende de aanval. Het liet zien hoe de industrie het HPV-vaccin bij artsen promootte en lobbyde in de Tweede Kamer en bij journalisten. Dat wekte argwaan. Enkele kankerepidemiologen betoogden dat er onvoldoende grond was voor opname van het HPV-vaccin in het Rijksvaccinatie Programma. Dat bracht ouders en meisjes in verwarring. Zij gingen zelf informatie zoeken op internet en stuitten op de vreselijkste verhalen. Het vaccin zou gif bevatten, je kon er kaal van worden. Filmpjes op YouTube lieten door het vaccin verlamde meisjes zien.
In tv-programma’s weerlegden we de verhalen van de kritische prikkers. Maar het tij konden we niet keren. Van de 400 duizend 13- tot 16-jarige meisjes die waren opgeroepen, kwam slechts 50 procent opdagen. Onze mening leek niet veel zwaarder te wegen dan die van een bloemiste en andere zelfverklaarde deskundigen.
Nauwelijks was de HPV-opwinding voorbij, of de nieuwe griep diende zich aan. Er werd een nieuw influenzavirus gevonden dat sterk leek op het type dat in 1918 de Spaanse griep had veroorzaakt. De minister bestelde vaccin voor de hele bevolking. In de loop van de zomer kwamen er geruststellende gegevens beschikbaar: de sterfte was niet hoog en ouderen leken in zekere mate beschermd te zijn tegen de nieuwe griep.
Voor de media was dit het teken dat het wel meeviel. Er kwamen steeds meer kritische geluiden. De microbioloog Ekkelenkamp zei dat het lariekoek was dat het drama van de Spaanse griep zich kon herhalen. De deskundigen vlogen elkaar in de haren en de media vergrootten de tegenstellingen. De burger wist het niet meer: moest je je nu wel of niet laten inenten?
In oktober kwam de griep in het land. Enkele weken later werd met de vaccinatie van de risicogroepen begonnen. Doordat een aantal jongeren aan de griep overleden, sloeg de stemming om. Het vaccin werd nu omarmd en tegengeluiden verdwenen. Voor even leek het gezag van de deskundige hersteld.
Wie wetenschap bedrijft, experimenteert, kijkt en meet. Dan schrijf je de resultaten en interpretatie op. Het artikel gaat naar een tijdschrift waar het wordt beoordeeld door mensen die het vakgebied goed kennen. Het kan wel een jaar duren voor het wordt gepubliceerd. Een gedegen proces.
Maar steeds meer wetenschappelijke tijdschriften zijn gedwongen hun publicaties binnen enkele maanden vrij te geven en er zijn steeds meer open access-tijdschriften die alleen op internet verschijnen. Gedegen wetenschappelijke publicaties staan daar naast artikelen die in een dag geschreven zijn. De googlende leek kan daar moeilijk onderscheid tussen maken.
Wetenschappers moeten veel meer doen om hun kennis op een voor iedereen begrijpelijke manier beschikbaar te stellen. En te laten zien hoe zij tot hun oordeel zijn gekomen. Dat afwijkende meningen zijn meegewogen en niet gebagatelliseerd. Niet alleen in goede kranten, maar juist ook in tijdschriften die bij de kapper worden gelezen. En natuurlijk op internet.
De media zoeken bewust naar tegengestelde meningen. Gedegen kennis presenteren zij als even belangrijk als ongefundeerde opvattingen. Het verkoopt misschien goed, maar het brengt het publiek in verwarring en draagt bij aan ondermijning van de wetenschap.
Roel Coutinho is hoogleraar epidemiologie aan de UvA. Dit is een ingekorte versie van zijn Machiavelli-lezing, die op 9 februari in Den Haag werd gehouden.
Praat mee
3 reacties
Frans van Velden, 11 februari 2010, 13:56
Doet me erg denken aan de toespraak van de koningin die vindt dat mensen van elkaar vervreemden door internet. Ik denk het tegenovergestelde, mensen leren elkaar en de wetenschap kennen door internet. Snelle en ruime toegang tot informatie, geweldig toch. Via Google Scholar ook tot wetenschappelijke publicaties. Natuurlijk is het nodig om de informatie op zijn merites te (kunnen) beoordelen, maar dat was vroeger niet anders. Maar toen kon je nauwelijks aan informatie komen.
Bartel Scheers, 12 februari 2010, 12:16
In 2006 schreef Don Tapscott in zijn boek Wikinomics het volgende:
“The knowledge, resources and computing power of billions of people are self-organizing into a massive, new collective force. Interconnected and orchestrated via blogs, wikis, chat rooms, peer-to-peer networks, and personal broadcasting, the web is being reinvented to provide the world’s first global platform of collaboration.”
Coutinho geeft middels zijn lezing aan deze ontwikkeling niet alleen volledig te hebben gemist, maar erger ook achteraf niet te onderkennen. In plaats daarvan wijst hij als zovelen maar weer beschamend naar die vermaledijde media, die door winstbejag gedreven bewust verwarrende tegenstellingen opzoekt, en - hoe monsterlijk - de mening van de bouquet lezende bloemiste gelijkstelt aan die van de zorgvuldige wetenschapper.
Wanneer Coutinho c.s. de aangehaalde quote wel tot zich had genomen dan had hij, of beter zijn communicatie strateeg, bij voorbaat kunnen bedenken dat de voorgestelde vaccinatie campagnes niet tot het gewenste effect zouden leiden. Hij had zich dan ook kunnen bedenken dat autoriteit niet uitsluitend door een functie wordt gevormd, maar dat indirecte elementen als integriteit, reputatie, likes-and-dislikes en niet in de laatste plaats emotie’s evenzeer meespelen bij de acceptatie van een autoriteit. Dat is vandaag de dag door de ontsluiting van informatie en online collaboratie wellicht krachtiger dan ooit, maar nieuw is het zeker niet.
In vroegere gemeenschappen werden in de rij van de kassa, of op het schoolplein, exact dezelfde elementen toegepast om tot een leken-oordeel te komen. Een huisarts kon in luttele minuten gediskwalificeerd worden, omdat de persoonlijke mening van een individu gehoor vond binnen het ‘schoolplein netwerk’. Een mening die niet was gevormd door een slechte ervaring in de huisartsenpraktijk, maar omdat de huisarts in kwestie de vervelende gewoonte bezat om voor te dringen bij de kassa. Maw de winkelreputatie van de arts had een negatieve uitwerking op zijn professionele imago. En de arts zich maar verbeten afvragen waarom zijn patienten wegliepen. Hij was immers de beste arts van de regio.
Hetzelfde geldt voor Coutinho c.s. Doorlopende en hardnekkige berichten over intense vermenging van commercie en wetenschap zijn funest voor de integriteit en daarmee autoriteit. Niet de trage publicatie van gedegen overwegingen en geschoolde meningen. Ook niet de beperkte publicatie of het ‘vergeten’ in te schakelen van de ‘kappers-tijdschriften’. Dat is allemaal symptoom bestrijding.
Kortom Coutinho zou het falen van zijn campagne nou juist niet buiten zichzelf moeten zoeken, of de beperkte inzicht in zijn middelenkeuze moeten aankaarten. Hij zou eens de vinger moeten leggen op het werkelijke pijnvlak dat de autoriteit van zijn wetenschap ondermijnt, en dat is de wetenschap en haar representanten zelf. Had hij dat bijtijds gedaan dan had de campagne strategie er volkomen anders uitgezien en zeer waarschijnlijk succesvoller geweest.
willeke, 8 maart 2010, 17:35
Wat een nieuwe wijn in oude zakken! Wetenschap wordt niet ondermijnd door internet, maar door leugens, halve waarheden en geldzucht. “Waardevrije wetenschap” is een begrip dat reeds jaren verouderd is, aangezien “wetenschappers” meer verdienen, meer beurzen en toelage krijgen en meer aanzien verwerven door zich economisch belangrijk te presenteren. Voor onderzoek in b.v. taalwetenschappen is dat wellicht niet zo bedenkelijk maar als het om gezondheid gaat komt er al snel een dubieuze kant om de hoek kijken. Verdienen mag natuurlijk maar niet over de ruggen van gezonde meisjes, En dat is nou precies wat er is gebeurd en waarom er zoveel rumoer om de HPV-prik is ontstaan.
Enkele jaren geleden heeft de Gezondheidsraad een rapport uitgebracht omtrent verbetering van het bevolkingsonderzoek (het “uitstrijkje”). Dat rapport is inmiddels nergens meer te vinden en ook het RIVM weet desgevraagd van niets. Want ondertussen is er door een farmagigant een vaccin ontwikkeld (met GMO geknutseld) dat zou moeten helpen tegen baarmoederhalskanker. De enige aanwijzingen dat dit vaccin werkt zijn een aantal gepubliceerde onderzoeken van de producent zelf. Die belang heeft bij de verkoop natuurlijk. En objectief onderzoek, daar hopen we dus maar op.
Met alle gejuich over een entstof waarvan de werking dus hopelijk bestaat maar waarbij nog geen enkele “beschermings-termijn” is aan te geven (wordt door de autoriteiten ruiterlijk toegegeven), waarvan eventuele bijwerkingen NOG NIET beschreven zijn (na onderzoek op heel korte termijn, de kanker treedt op in een tijdspanne van ca 45 jaar!) en die alleen op bepaalde leeftijdscategorieen is getest wordt, met overheidssteun en uit naam van de Gezondheidsraad (weet u nog), een promotiecampagne opgezet. Nog niet bekend is of de vaccinatie wellicht de twee bewuste typen HPV uit hun concurrentiepositie drukt, zodat veel gevaarlijker andere vormen hun plaats overnemen. Bij de huidige twee geneest tenslotte bijna 98% vanzelf. Kosten nog moeite worden gespaard en, hoewel sommige media verslag leggen van allerlei bedenkelijke belangenverstrengeling, dendert de machine door. Alle tegenstand wordt als “indianenverhalen” neergesabeld, hoewel veel van de tegenargumenten (bijvooorbeeld op de website van Vereniging Kritisch Prikken) beter en grondiger gedocumenteerd zijn dan wat het RIVM aandraagt. Als de campagne, zoals te verwachten, misloopt krijgt internet de schuld, worden wetenschappers met andere inzichten gecriminaliseerd en wordt er aanvankelijk met opkomstcijfers gefraudeerd.
Omdat dit dan allemaal ook nog niet helpt wordt een “emotionele” pressie op de pubermeisjes losgelaten en een reclameburo ingezet om met de slimste verleidingstrucs minderjarige kinderen, eventueel door ouders bij wet uit de feitelijke macht te ontzetten, over te halen zich alsnog te laten inenten.
Dergelijk beleid is het ultieme brevet van onvermogen, gevoerd door een overheid die prestige en geldelijk gewin laat prevaleren boven de volksgezondheid. Als we het hebben over ondermijnen van de wetenschap gaat zo’n infaam beleid veel verder dan enkele incidentele missers van een paar ongeruste, geschrokken moeders op internet. Om met dergelijk geweld verontruste leken en bonafide wetenschappers te demoniseren is met recht misdadig. En misdadig gedrag van een overheid(-sinstelling) is op z’n minst laakbaar en zal zichzelf op termijn in ongekende mate afstraffen. Wat natuurlijk niet ten gunste is van de geloofwaardigheid van talloze hulpverleners die WEL bijdragen aan een integere, bonafide gezondheidszorg.