Verborgen camera als botte bijl
In de journalistiek draait alles om vertrouwen. Tussen verslaggever en bron. Tussen journalist en publiek. Ieder heeft zijn rol en verantwoordelijkheid. Door een rechterlijk bevel tot niet-uitzenden van deel twee van de serie over Koos H. te negeren, heeft Peter R. de Vries zich boven de wet gesteld, vindt Marc Josten, eindredacteur van KRO Reporter en Profiel.
Bij de beoordeling van zijn undercover-actie ging minder aandacht uit naar de overtreding van de ongeschreven regels van de journalistiek.
In de bestuurlijke wereld hebben ambtenaren en gezagsdragers vooraf geformuleerde beleidsvrijheid die ze binnen de grenzen van zogenoemde algemene regels van behoorlijk bestuur mogen benutten. In de journalistieke wereld bestaat geen equivalent. Nick Huls, hoogleraar rechtssociologie, schreef onlangs op het opiniedeel van Villamedia.nl (15.04.2010): ‘Wat mij opvalt is dat de sector zelf geen algemeen gedeelde normen en waarden van fatsoenlijke journalistiek heeft.’
Dat laatste geldt zeker voor het gebruik van undercover-methoden. Er zijn alleen huisregels, zoals in de leidraad van de Raad voor de Journalistiek, de code van Bordeaux en in de code of ethics van de Amerikaanse Society of Professional Journalism, waarin staat: ‘Vermijd het gebruik van undercover en andere clandestiene methoden om informatie te vergaren behalve als traditionele open methodes niet de informatie opleveren die van belang zijn voor het publiek. De uitleg over waarom voor de undercover-methode is gekozen, moet daarbij onderdeel van de publicatie vormen’.
In de code van actualiteitenrubriek Nova staat: ‘Journalisten (…) werken niet undercover, niet met verborgen camera’s of verborgen microfoons. Afwijking hiervan kan alleen met uitdrukkelijke, voorafgaande toestemming van de hoofdredactie. Het maatschappelijk belang van de berichtgeving en de aan- of afwezigheid van andere mogelijkheden om hetzelfde boven water te halen, zullen daarbij worden meegewogen.’
Uitstekende uitgangspunten, met één bezwaar: een niet al te strenge hoofdredactie zou Peter R. de Vries op basis van deze regel geen strobreed in de weg liggen. Ook al omdat hij in de Koos H.-serie zijn methode heel precies toelichtte. Bij Reporter zou het voornemen van De Vries op een hoofdredactioneel veto stuiten omdat wij een aangescherpte regel hanteren.
De beslissing om over te gaan tot een undercoveractie moet met de grootst mogelijke zorgvuldigheden omkleed. Daarbij hoort een scherpe(re) omschrijving van het begrip ‘algemeen maatschappelijk belang’. En dat streng omschreven belang moet zo groot zijn dat het de schending van privacy van de betrokkene(n) rechtvaardigt. Tenslotte moet de undercover-actie bij publicatie daadwerkelijk aantonen dat het algemeen belang gediend wordt en dat de gekozen methode de enige manier is/was om de misstand aan het licht te brengen.
Deze aangescherpte regel sluit zeker niet alle undercover-operaties uit. Neem de uitzending van Zembla over ‘vieze’ ziekenhuizen (19.04.2009). Met gewone middelen was de grootschalige schending van elementaire hygiënische voorschriften – een onomstreden algemeen belang – niet te bewijzen geweest.
De Vries betoogt daarentegen ten onrechte dat hij het algemeen belang dient. Door Koos H. zijn beschrijvingen weten de nabestaanden nu hoe hun dierbaren om het leven zijn gekomen, tot in detail. De Vries neemt zijn stelling in namens die nabestaanden, zo zegt hij. Maar het belang van deze mensen kan niet vertaald worden als ‘algemeen’ want enkel zij zijn met die kennis gediend, niet de hele maatschappij. De Vries had alleen hen de bekentenissen van Koos H. kunnen voorleggen. Nu heeft hij er voor gekozen de gruwelijke details van een reeks moorden in de volle openbaarheid te brengen. Met het openbaar maken van die gruwelijkheden dient hij het ‘algemeen belang’ nadrukkelijk niet. De man heeft zijn daden al lang bekend en er is geen reden om aan te nemen dat hij op vrije voeten zal komen. Ook de bekentenis van Koos H. dat hij een seksuele relatie met een Haagse vice-president had, dient geen maatschappelijk belang. De rechter is inmiddels overleden.
Als journalisten het middel van de verborgen camera als botte bijl toepassen, of zelfs als formule gaan exploiteren (Alberto Stegeman), dan zal dat de band tussen de journalist, zijn bronnen en zijn publiek verstoren. En dáár draait in de (serieuze) journalistiek alles om: vertrouwen.
Marc Josten is eindredacteur van KRO Reporter en Profiel
Praat mee
3 reacties
Olof van Joolen, 22 april 2010, 11:15
Ik vind dat je op één punt ongelijk hebt; namelijk wat betreft het maatschappelijke belang van de onthulling dat H. een seksuele relatie had met de rechter. Daar is volgens mij wel degelijk maatschappeljk belang bij. Namelijk dat je laat zien dat de rechterlijke macht toen zodanig ongecontroleerd zijn gang kon gaan dat een rechter een draaideurcrimineel uit de cel kon halen op eigen eigen houtje in ruil voor seksuele diensten.
Dat zoiets binnen de rechterlijke macht gebeurde, lijkt mij maatschappelijk buitengewoon relevant. Of je daarvoor dan de verborgen camera moet laten draaien, is vraag 2. Maar het simpele feit alleen dat deze rechter niet meer leeft, doet niks af aan de relevantie van de informatie.
Arie, 22 april 2010, 14:49
Het verhaal van Josten is het levende bewijs dat jalousie de metier in de journalistiek diepgeworteld is.Zelfs als je al NIET zou vinden (en Josten hoort kennelijk tot die categorie) dat alleen al de bekentenis van Nederlands bekendste en meest gruwelijke (en tot dusver ontkennende) seriemoordenaar en zijn sexuele relatie met een rechter niet voldoende van algemeen belang zijn om publicatie van het geschoten beeldmateriaal te rechtvaardigen dan kan ik nog wel een paar redenen van algemeen maatschappelijk belang verzinnen waarom dit materiaal had moeten worden uitgezonden.De consequenties van een corrupte rechter voor een van de belangrijkste instituten van de rechtsstaat, om maar eens iets te noemen. Een rechter die kennis heeft van een moord en daarvan geen aangifte doet. Of de overduidelijke pogingen van zijn collega’s van de staande en zittende magistratuur tot een cover up en de bedreigingen aan het adres van Koos H door, nota bene, een advocaat-generaal bij het Hof.De door Koos H ingezette procedure om zijn uiteindelijke vrijlating te bewerkstelligen, iets waarvan Josten het beeldmateriaal gezien hebbende ook zal vinden dat dit geen best idee was.
De beslissing van de Amsterdamse rechter was een slechte beslissing omdat het aan al deze zaken voorbij ging en omdat het de kracht van het authentieke beeldmateriaal ontkende.Alleen al de beelden van voormalig AG Feber toonden aan hoe belangrijk lichaamstaal kan zijn in een reportage.Door de rechterlijke beslissing dreigen dit soort programma’s te verworden tot een soort teletekst met reconstructies en figuranten,het hoeft dus ook geen verbazing te wekken dat Peter R en SBS deze dwaling in hoger beroep zullen aanvechten.
Er was dus wel degelijk een algemeen belang gemoeid bij publicatie en hopelijk realiseert Josten zich op een gegeven moment dat financiering uit algemene middelen niet wil zeggen dat je ook een monopolie hebt op het algemeen belang.
Lewinsky, 29 april 2010, 20:07
Het gaat al mis in de eerste zin: *In de journalistiek draait alles om vertrouwen*.
Wabtrouwen, Marc Josten, wantrouwen dient op de eerste plaats te staan in de journalistiek.