Hoe digitale oorlogsvoering het Westen al lang bij de oorlog in Oekraïne heeft betrokken

Facebook-moeder Meta, Google en Twitter meldden dat ze diverse geavanceerde propagandacampagnes hebben gestopt. Onder meer op Instagram werden brisante columns van niet-bestaande auteurs gedeeld door gebruikers die zelf evenmin bestaan, inclusief door computers gegenereerde profielfoto’s.

Meta
Meta-topman Veiligheidsbeleid Nathaniel Gleicher en David Agranovich van Meta’s Threat Disruption publiceerden gisteren een update over de jongste maatregelen die het platform heeft genomen.

De campagnes zijn bedoeld om twijfel te zaaien onder Oekraïners over het verloop van de oorlog. Vaak wordt verwezen door profielen op de Russische Facebook-concurrent VKontakte naar sites die zich voordoen als onafhankelijke nieuwsbron.

Nepgebruikers, verspreid over een keur aan sociale media - Facebook, Instagram, Twitter, YouTube en Russische platformen als VK en Odnoklassniki - verwezen naar stukken op site Ukraine Today in een poging de geloofwaardigheid te vergroten. Gleicher en Agranovich spreken van een meerdaagse campagne van gecoördineerde inauthentic behavior - opvallend ‘onoprecht gedrag’ op het platform.

Zulke nepaccounts zijn relatief onsuccesvol, aldus Gleicher en Agranovich. Het loont daarom om in te breken in legitieme accounts, om daar vervolgens nepnieuws mee te verspreiden. “Mensen in Oekraïne en Rusland moeten stappen ondernemen om hun online accounts sterker te beveiligen, om te voorkomen dat ze doelwit worden voor kwaadwillenden”, aldus Gleicher en Agranovich.

Gebruikers moeten volgens Meta verder voorzichtig omgaan met vriendverzoeken van onbekenden en door hen toegespeelde links en bestanden, aldus Meta. Het bedrijf zou zo’n veertig accounts hebben opgedoekt. Vorige week benadrukte New York Times-columnist en tech-expert Zeynep Tufekci het belang van digitale hygiëne.

Twitter
Vanwege dezelfde campagne rondom Ukraine Today heeft Twitter afgelopen weekend in het kader van een nog lopend onderzoek “ruim een dozijn” accounts gesloten, stelt een woordvoerder. De accounts werden volgens Twitter bestuurd vanuit Rusland en “probeerden het gesprek over het voortdurende conflict in Oekraïne te verstoren.”

Binnen Rusland zelf is toegang tot Amerikaanse sociale media als Facebook en Twitter inmiddels verstoord. De organisatie Netblocks, dat zulke verstoringen op internet bijhoudt, meldt dat zogeheten content delivery network-servers van Facebook en Twitter door ingrijpen van toezichthouder Roskomnadzor binnen Rusland niet of slecht bereikbaar zijn.

CDN’s zijn geografisch opportuun geplaatste servers, die diensten sneller maken voor lokale gebruikers. Roskomnadzor gaf vrijdag een verklaring uit waarin het aankondigde de verspreiding van ‘valse informatie over Oekraïne’ actief te gaan beperken.

Roskomnadzor draagt Russische media verder op om bepaalde woorden te vermijden. Zo mag de term oorlog niet worden gebruikt, meldt onafhankelijk dagblad Noveya Gazeta, dat een bericht over de invasie moest aanpassen.

Lang voorbereid
Deze campagnes vereisen een lange voorbereidingstijd. Onderzoeksjournalist Carole Cadwalladr heeft in een lezenswaardige Twitter-draad uiteengezet dat de eerste desinfo-schaakstukken al in 2014 zijn gepositioneerd.

“De invasie van Oekraïne is het jongste front. En het idee dat wij er niet allang in betrokken zijn, is een leugen, stelt Cadwalladr. “We hebben nooit erkend dat Rusland aan een militaire aanval op het Westen is begonnen. We noemden het ‘inmenging’. We gebruikten woorden als ‘bemoeizucht’. Dat was het niet. Het was oorlogsvoering. We zijn al acht jaar doelwit van een militaire aanval.”

And it wasn't just Russia. Companies such as Cambridge Analytica. Political operatives such as Manafort. Amoral opportunists such as Cummings. They learned how to exploit a platform that was totally open - anyone could do so. And totally closed - no-one could see how.
7/

— Carole Cadwalladr (@carolecadwalla) February 27, 2022

Onderzoeksjournalistiek platform The Conversation benadrukt dat soms het Russische volk zélf het beoogd publiek van vervalste berichtgeving is.

“Een provocatie geeft militair ingrijpen het kader van een gerechtvaardigde respons”, aldus auteur Scott Radnitz, universitair docent Internationale Studies aan de Universiteit van Washington.

Dat heeft een lange traditie, van de rechtvaardiging van nazi-Duitslands inval in Polen in 1939 tot de nooit gevonden massa-vernietigingswapens van Irak in 2003.

Factcheck
De European Alliance of News Agencies (EANA), het Europese verbond van 32 nationale persbureaus, heeft zondag unaniem besloten om het Russische persbureau TASS met onmiddellijke ingang te schorsen, meldden we vanochtend.

“Nu de Russische regering met nieuwe mediaregelgeving de mediavrijheid sterk heeft beperkt, is het bestuur van EANA van mening dat TASS niet langer in staat is om onbevooroordeeld nieuws te brengen, de kern van EANA’s missie.”

Persbureau ANP liet weten dat het TASS-persfoto’s niet actief uit de beeldbank zal verwijderen, maar vraagt om dezelfde reden om ‘extra attentie’. “Vanwege de toegenomen druk van toezichthouder Roskomadzor op de Russische media kunnen wij niet instaan voor de journalistieke betrouwbaarheid van de fotografie van persbureau TASS”, aldus het persbureau in een verklaring aan afnemers van nieuwsfoto’s.

Persbureaus AFP en Reuters gaven via sociale media tips uit hoe journalisten en gebruikers de waarachtigheid van foto’s en ander beeldmateriaal kunnen controleren.

Dat blijkt nodig, omdat zelfs eenvoudig te ontzenuwen nepberichten voortvarend worden gedeeld:

Het is een genre: fake covers van het tijdschrift Time. Viel te verwachten dat er ook een over de oorlog in Oekraïne zou verschijnen. (ht @ericburger_nl pic.twitter.com/pUp6fVPUXy

— Peter Burger (@JPeterBurger) February 28, 2022

Rudy Bouma (Nieuwsuur) besprak afgelopen zondag enkele opmerkelijke voorbeelden van desinformatie, met als nieuwe beelden gepresenteerde historisch documentairemateriaal, een bijna dertig jaar oud vliegshowongeluk en zelfs clips uit videogames.

We worden bedolven onder de beelden van de oorlog in Oekraïne. De vraag is: zijn het wel beelden van die oorlog? Hoe onderscheid je echt van nep? Verslaggever @rudybouma laat het zien. #Nieuwsuur pic.twitter.com/cffWJdnYqp

— Nieuwsuur (@Nieuwsuur) February 27, 2022