“Het gevoel moet terug”

Iedere keer als ze aan een reis begint, vliegt ze een zwart gat binnen. Eng, doodeng. Al 35 keer heeft ze dat zo gevoeld, want zo vaak is Marieke van der Velden (37) vertrokken voor een opdracht. ‘Ik ben een kleine bange schijterd, die vanuit een Amsterdams buurtje de wereld over gaat’, zegt ze aan een lange tafel in haar woning in Amsterdam-West. Ze is als ieder ander, een mens die reddeloos is zonder geborgenheid. Verlangend naar een veilige omgeving.

Toch gaat ze telkens weer, zoals vandaag. Over een paar uur zit ze in het vliegtuig naar Rio de Janeiro, volgende week naar Chicago, dan naar Kabul. De tas met camera’s ligt al klaar op tafel. Haar kleren raapt ze na het interview snel bijeen, evenals Nathalie Rightons boek over Afghanistan. Dan begint het avontuur dat ze met een bang hart ingaat maar schaterend weer uitstapt. ‘Iedere reis is zoeken naar zekerheid. Ik check alles, hotel, personen, ik vraag vier keer naar de juiste weg. Dat gaat ook in Rio gebeuren. Na afloop moet ik lachen, ik creëer snel een gevoel van veiligheid.’

Mensen over heel de wereld zijn eender. Zelfde behoeften, zelfde idealen. Alleen heeft de een bij zijn geboorte meer geluk dan de ander. Zo ziet Van der Velden dat al van kinds af aan. Als fotograaf maakt ze geen onderscheid tussen mensen, ze benadert hen vanuit eenzelfde optimistisch wereldbeeld. ‘Iedereen heeft een verhaal,’ zegt ze. ‘Ik ga even graag naar een kapper in Rio als naar een sjiitische strijder in Irak. Met alles wat ik fotografeer, wil ik herkenbaarheid oproepen. En begrip. Kijkers moeten denken: hé, die zijn net als ik. Het gevoel moet terug.’

Morgen zoekt ze Gutto op, hij heeft een kapperszaak bij de Copa Cabana. Zijn leven en werk komen in een serie die Van der Velden maakt in opdracht van Keune Haircosmetics. Volgende week een kapper in Chicago. ‘Geen narigheid, gewoon met mooie fotografie het familiegevoel overbrengen.’ Het is een commerciële opdracht, waarmee ze het geld verdient dat ze voor journalistiek werk kan gebruiken. Ze heeft geen moeite die twee ogenschijnlijk gescheiden gebieden te betreden. Ze is allround fotograaf. Snel pratend komt ze bij de kern van haar denken: ‘Een kapper in Rio is een luchtig onderwerp, het heeft niets te maken met nieuws. Ik hoef niet voorzichtig te zijn. De kapper beschadigt geen publieke opinie. Nieuws is veel gevaarlijker.’

Gevaarlijker? Zonder aarzeling: ‘Nieuws is vaak gebaseerd op het creëren van angst. Het houdt de onwetendheid in stand. Een Nederlander praat nooit met een Afghaan, andersom ook niet. Ze komen niet bij elkaar, ook al zouden ze dat willen. Visa en grenzen houden dat tegen. Tussen die twee werelden zit heel veel nieuws. Op basis daarvan denken ze over elkaar. Ik kan niemand kwalijk nemen als hij zegt: gooi maar een paar bommen op dat Afghanistan of Irak. Ik zoek als fotograaf de nuance. Weg van de angst, ook die bij mezelf.’

Reizen helpt Van der Velden vooroordelen weg te nemen. Ze vertelt het verhaal van de ontmoeting met een Irakese strijder van de Mahdy Army, een vermeende tak van El Quaida. Ze dacht: ik kom in een situatie waar ik helemaal niets van begrijp. ‘Staat daar een eenvoudige man in geel baseball shirtje. Eerste vooroordeel weg. De man vertelde dat hij bakker was, dat het geweld heel dichtbij kwam. Een Amerikaanse helikopter stortte naast zijn huis neer. Hij vreesde voor het leven van zijn gezin. Zo was het genoeg. Daarop besloot hij zich bij het leger aan te melden. Hij bekommerde zich om zijn eigen omgeving. Alle vooroordelen werden ter plaatse afgebroken. Ik begreep het ineens beter. Je kunt onpartijdig zijn, totdat ze in je straat beginnen te schieten.’

Ze wil het ‘nieuws’ in dit soort kleine verhalen brengen. Verhalen over gewone mensen in een oorlog. De frontlinie is niets voor haar. Je kunt niet om die beelden heen, maar ze zijn slechts een eerste laag. ‘Ik probeer gebeurtenissen in een breder perspectief te plaatsen.’

Half maart vliegt ze naar Kabul, waar ze 25 vrouwen wil vragen om hun meest geliefde plekken aan te wijzen. Daar zal ze hen interviewen en portretteren. Vriend Philip en een lokale fixer gaan mee. ‘Ik hoop met foto’s te laten zien hoe vrouwen in Afghanistan leven. Maar ook hoe de toestand van het land is. Als alle vrouwen voor de keuken kiezen, dan wijst dat op onveiligheid. Trekken ze met mij de bergen in, dan zegt dat iets anders.’ Het is sinds 2005 haar tweede bezoek aan een land, waar ze ‘nog niet klaar mee is’. De foto’s zijn vanaf half mei te zien op het fotofestival in Naarden.

Zou ze in Syrië kunnen werken? Van der Velden wil nog veel, maar dat land is te gevaarlijk. Niet alleen haar leven zou in gevaar zijn. ‘Daar werken zou me veranderen, vrees ik. Sta ik tussen strijders vol adrenaline. Ik zou betrokken raken, willen helpen. Ik zou cynisch kunnen worden. Dan blijft van mijn werk weinig over.’

Ze loopt naar de keuken om koffie in te schenken, voor bij de geserveerde wafel. Haar raam geeft uitzicht op een geasfalteerd binnenterrein, waar buurtgenoten elkaar zomers ontmoeten. Nu rennen Marokkaanse jongetjes er achter elkaar aan.

Van der Velden: ‘Ik hoef helemaal niet naar het buitenland om te kunnen fotograferen’, zegt ze. De woordenstroom stokt, een moment van aarzeling. Dan: ‘De volgende serie maak ik in Amsterdam. Over Marokkanen. Het is godgeklaagd, die riooljournalistiek. Vreselijk als journalisten niet meer nadenken over de gevolgen van een foto. Marokkanen worden de zondebokken. Je ziet op foto’s alleen maar jochies op pleintjes. Ik wil beginnen bij hun moeders, en dan langzaam het huis uit en eindigen op de pleintjes. Alle lagen laten zien. In gesprek raken met mensen, dat is het belangrijkste.’