De Kracht van Donders

‘Ik weet niet of ik je dit nog moet vertellen. Of het interessant genoeg is.’ De stoelen zijn al naar achteren geschoven, de koffiemokken leeg. Na twee uur praten over fotograferen in Rotterdam maken we ons op voor het afscheid. Sanne Donders (1982) kijkt me vragend aan en begint uit zichzelf, aarzelend: ‘In 1998 was ik met mijn vader en moeder voor een vakantie naar Israël en de Palestijnse gebieden. Ik was nog maar 16. In Nabloes en Hebron op de Westbank bezochten we vluchtelingenkampen. De mensen hadden er nauwelijks water. Terug in het hotel in Jeruzalem werd continu al het water ververst. Mijn ogen gingen open, ik werd woedend, woedend. Zoveel ongelijkheid!. Waarom wist niemand dat?’

Terug in Nederland bleek het enorme watertekort slechts een kort krantenberichtje waard. Na die vakantie besloot Donders dat de journalistiek haar terrein was. Taal en rekenen beheerste ze niet, met beelden kon ze beter uit de voeten. ‘Voor het eerst begreep ik dat je iets met fotografie kon bereiken. Dat de fotocamera het gereedschap kon zijn om te laten zien hoe mensen iedere dag leven.’

Nu zit ze in Rotterdam, op Katendrecht, eigenlijk bij toeval. Donders woont er graag, maar het is vooral haar werkstad. Soms zeven dagen in de week richt ze haar camera op mensen, voornamelijk gewone mensen. Buurtgenoten die ze in de supermarkt tegenkomt of bij haar als postbode brieven komen brengen. De omgeving lijkt in niets op een Palestijns dorp. De overeenkomst zit in de mensen, die er dagelijks het beste van proberen te maken. ‘Hier in Rotterdam of daar op de Westbank maakt me niet uit. Hoe mensen leven, dat vind ik interessant.’

Rotterdam was nog ver weg, toen ze in Arnhem opgroeide en op 15-jarige leeftijd in de doka ontdekte wat je met een foto kon. Leren kon ze maar moeilijk. Ze miste de concentratie om een hele les uit te zitten. Iemand zei dat de ROC Almelo een richting Fotografie had. Donders vond de opleiding fijn, maar Almelo minder. Ieder weekeinde reisde ze met de trein naar Rotterdam om er de nacht te vieren. De volgende dag bracht de eerste trein haar naar Twente terug.

Haar studie vervolgde ze op de Kunstacademie in Den Haag. Met een vriendin ging ze in 2002 wonen in het verlaten KPN-gebouw aan de Botersloot in Rotterdam. Dertien kale verdiepingen stonden tot haar beschikking. De stad was vreemd, anders, ze moest flink wennen. ‘Maar langzaam kreeg ik het idee dat hier van alles gebeurde’, zegt ze. ‘Er is een soort energie die me raakt. In deze stad is veel mogelijk. Dat constante bouwen, iedere dag komen er nieuwe bedrijven bij. Rotterdam is een echte stad met echte mensen. Je kunt er als fotograaf gemakkelijk bij het leven komen, er is weinig opsmuk. De mensen zijn niet gekomen omdat het er zo mooi is, maar om er te werken en te wonen. Ze kwamen voor het gewone leven. Het is hier heel erg echt.’

Donders noemt Rotterdam haar ‘kader’, een bewust gekozen term. Binnen die lijnen speelt zich alles af. ‘Ik probeer de stad al fotograferend te begrijpen. Waar komen de mensen vandaan, wat doen ze hier, hoe zien hun dagen eruit? Wat mij intrigeert is dat er zoveel gebeurt, zelfs terwijl we aan deze tafel spreken. Aan mensen kleven veel verhalen. Er wordt een kindje geboren, waardoor het leven van iemand compleet verandert. Ik weet, er worden ook kinderen in Italië en India geboren. Maar het gebeurt bij mij om de hoek terwijl ik hier zit. Dat vind ik interessant. Ik zit in een bubbel, ben bezoeker van mijn eigen omgeving. Deelnemer van mijn eigen onderwerp.’

Die sociale en maatschappelijke kant kan ze kwijt in haar foto’s voor revalidatiecentrum Rijndam en de Pameijer Stichting, een zorginstelling ‘voor mensen met belemmeringen’. Maar ze werkt ook in opdracht voor Het Algemeen Dagblad, het Doelen Magazine, waarvoor ze artiesten fotografeert, en Rabobank Kunstzone. Voor dat laatste blad treedt ze in contact met figuren uit de kunstwereld. Verschillende werelden, maar de mens staat overal voorop. ‘Mij zal je weinig gebouwen of landschappen zien fotograferen, tenzij mensen er sporen hebben nagelaten.’

Het liefst zou ze een serie maken van Rotterdammers die ze een dag lang volgt. Iedere dag een ander. Het fotoproject De Kracht van Rotterdam kwam dit jaar het dichtst in de buurt van wat ze wil. Donders werd samen met elf andere fotografen uitgenodigd om een etmaal lang in één wijk te fotograferen. Ze kwam terug uit IJsselmonde en Beverwaard met een serie die door de jury geprezen werd met de woorden: ‘Niets is spectaculair, maar het is klein en bijzonder gemaakt. Heel dicht op de mens, je voelt geen afstand.’

Die woorden typeren de kracht van Donders’ werk. Ze kijkt licht vertwijfeld als de vraag komt waar die kracht vandaan komt. ‘Dat is… weet ik niet, ja toch wel. Het contact tussen mij en mensen gaat gemakkelijk. Ik heb een open benadering. Leg altijd uit wat ik van plan ben. Dubbele agenda’s heb ik meestal niet. Als ik die wel heb, vertel ik het ze. Morgen komt uw foto in de krant bij een artikel, waarin staat dat dit een wijk is waar het slecht mee gaat. Dan kunnen ze nog kiezen. Dat wekt vertrouwen.’

Een foto is nooit van Donders alleen, het is voor haar een gezamenlijk project. Schending van het vertrouwen zou alles verpesten. ‘Als je in het buitenland armoede fotografeert kun je nog weglopen, daar heb je afstand. Maar hier kom ik de gefotografeerde morgen in de supermarkt tegen. Ik leef met hen samen.’ Ze vertelt over een ‘geweldig dynamische’ familie, van een paar straten verderop. Die kwam een paar jaar geleden in de wijk aanwaaien. De man en vrouw hebben tien kinderen en drie pleegkinderen te voeden. Op een dag brak bij hen brand uit. Donders verwachtte treurnis toen ze de volgende dag met haar camera op bezoek ging. Alleen maar vrolijke gezichten. ‘Ze waren zo blij dat iedereen het had overleefd.’
De fotograaf kreeg toestemming het dagelijkse leven van de familie te documenteren. Ze zag ‘armoede en mensen die het toevallig moeilijk hebben’. Een dochtertje droeg gympies met een gat dwars door de zool en de sok. Op verzoek van de ouders hield ze de foto uit haar serie. ‘Dat begreep ik. Ze laten me alleen toe, als ze me helemaal kunnen vertrouwen. De andere foto’s vertelden genoeg.’

De familie en andere Rotterdammers staan zelden treurig op een foto. Donders maakt alle mensen blij. Het is een opmerking waar ze goed over moet nadenken. Ze neemt de tijd. Dan volgt haar verklaring: ‘Zelf ben ik erg positief ingesteld. Zo kijk ik ook naar mensen. Hoe ze strijdbaar kunnen zijn, als ze het moeilijk hebben. Als ik bij iemand binnen kom, zie ik nooit een schrijnende situatie. Ik zie eerst mensen. Toevallig hebben ze het moeilijk. Als je anderen ontmoet en dichterbij komt, gaan alle vooroordelen mank. Ze bestaan niet meer. Dan begrijp je waarom ze op een zwak moment toch die verkeerde lening afsluiten.’

Tijdens het hardop denken en formuleren wapperen haar handen alle windrichtingen op. Op de palm van haar linkerhand zijn duidelijk krabbels van een pen zichtbaar. Als haar aan het eind van het gesprek gevraagd wordt te onthullen wat er te lezen valt, kijkt ze vrolijk beduusd. ‘Dit is mijn agenda voor de dag. En er staat iets wat ik je beslist moet zeggen: “Van veel werken word je lui”. Al die opdrachten maken het gemakkelijk. Ik moet met mijn foto’s dicht bij mezelf blijven en nog meer eigen series maken.’