Hans Faber, oom van Anne: ‘Als je niet scherp bent, lopen de media zo over je heen’

Wrang toeval. In de periode voordat het drama zich voltrok met zijn 25-jarige nichtje Anne, was Hans Faber in gesprek geraakt met Slachtofferhulp Nederland. Communicatieadviseur en oud-journalist Faber (hij werkte onder meer voor de Volkskrant en het FD) zou een klus voor ze gaan doen.

Maar toen kreeg Faber met Slachtofferhulp te maken omdat hij zélf getroffen werd door een ramp: Anne verdween op 29 september 2017, was dertien dagen vermist en bleek later verkracht en vermoord te zijn door Michael P. Ruim tweehonderd familieleden, vrienden en professionals zochten in die dertien dagen naar Anne, een zoektocht die door de media op de voet werd gevolgd. Ook de rechtszaak en nasleep daarvan leverde massale (media)belangstelling op. In 2017 was ‘Anne Faber’ in Nederland het meest gezochte woord op Google.

Als zo’n drama je overkomt, is het ontzettend belangrijk dat je de regie houdt als familie

Nu, bijna twee jaar na dit drama, is Slachtofferhulp nog steeds een klant van Faber. Regelmatig hoort hij daar verhalen van andere families. ‘Als zo’n drama je overkomt, is het ontzettend belangrijk dat je de regie houdt als familie. Doe je dat niet, dan ben je overgeleverd aan de grillen van de media, of aan die van autoriteiten die beslissingen voor je nemen omdat ze denken dat je er zelf niet toe in staat bent. Het blijkt dat mensen zich veel langer slachtoffer voelen als ze de regie verliezen.’

Regie houden is precies wat Faber, de andere familieleden en vrienden van Anne hebben gedaan, hoe moeilijk dat soms ook was. Het meest tastbare bewijs daarvan ligt op tafel in de vorm van een boek: ‘Anne, kroniek van een zoektocht’, geschreven door Hans en van een nawoord voorzien door Wim, de vader van Anne en broer van Hans.
Faber interviewde ruim dertig direct betrokkenen, onder wie Annes moeder Elze en zijn broer. Maar hij sprak ook met mensen van de recherche, ME en OM. Faber wilde een journalistiek boek schrijven, zegt hij. ‘Het boek moest recht doen aan Anne en aan de zaak.’

Er verscheen nog een boek over Anne, ‘Hoe kon dit gebeuren?’ van AD-journalist Yelle Tieleman. Faber heeft het gelezen, maar wil er niet te veel woorden aan vuil maken. ‘Laat ik het zo zeggen: toen ik het las, was ik nog blijer dat we ons eigen boek hebben.’

Kutjournalisten
Een dag na de verdwijning van Anne plaatste haar vriend Nathan een bericht op Facebook. Vanaf dat moment doken de media massaal op de zaak. Door zijn werk weet Faber hoe de hazen lopen in de media, en dus was het logisch dat hij zich opwierp als woordvoerder van de familie.

Faber merkte al vrij snel dat journalisten lukraak familieleden en vrienden van Anne gingen bellen. ‘Die reageerden daar geprikkeld op, soms zelfs emotioneel. Kutjournalisten, hoorde ik iemand zeggen. Toen dacht ik: dit moeten we in goede banen gaan leiden. Vanaf dat moment liepen alle aanvragen via mij.’

In die eerste dagen van de zoektocht ging Faber op weinig interview­verzoeken in, maar hij noteerde wel alle namen en telefoonnummers. ‘Ik dacht: nu hebben we Omroep Max of de LINDA. niet nodig, maar later misschien wel.’

Want Faber begreep als geen ander dat je via de media de druk op de ketel kunt houden. Toen de familie vond dat de zoektocht moest worden opgeschaald, gaf hij een interview aan De Telegraaf. ‘Laat leger naar onze Anne zoeken’, stond er boven het verhaal. Dat interview had Faber geregeld via Telegraaf-hoofdredacteur Paul Jansen, met wie hij al sinds de middelbare school bevriend is. ‘Ik vermoed dat De Telegraaf dat interview anders ook wel geplaatst zou hebben, alleen nu ging het allemaal veel sneller en soepeler omdat ik Paul goed ken.’

Daarnaast voedde Faber het ANP zo nu en dan met statements van de familie, zodat de aangesloten media het massaal konden oppikken – en de familie verder niet werd lastig­gevallen.

Ook de, zoals Faber het verwoordt, ‘charmante redactrices’ van de talk­shows hingen al vrij snel aan de lijn. ‘Ik geloof best wel dat ze er integer instaan, maar toch weet je dat op een gegeven moment de vraag komt: wil je bij ons in de uitzending komen?’

Faber merkte dat de talkshowredacties voor dag en dauw beginnen met appen en bellen, alles om maar als eerste een gast te kunnen claimen. ‘Volgens mij hebben ze echt een ochtendploeg die zich daarmee bezighoudt. Ik kreeg soms al om kwart voor zeven ’s ochtends app’jes.’

Checks en balances
Doordat Faber de rol van woordvoerder op zich had genomen, kon de media-aandacht in goede banen worden geleid. Toch gingen er ook dingen mis. Op het moment dat de zoektocht naar Anne in volle gang was, bleek het soms moeilijk om journalisten en fotografen op afstand te houden, vertelt Faber. ‘De boodschap van de ME was: blijf achter de linies. Aanvankelijk ging dat goed, maar op een bepaald moment waren er toch een paar fotografen aan de voorkant gaan lopen. Dat levert natuurlijk een mooier plaatje op, maar ze bevonden zich wel in het gebied dat nog doorzocht moest worden.’

Faber merkt dat er een soort hijgerigheid ontstaat als een zaak massaal wordt gevolgd. ‘Er liepen daar ontzettend veel fotografen rond, van wie een deel freelancers zijn. Blijkbaar kunnen zij zich niet veroorloven dat iemand anders wél een foto vanaf de voorkant heeft. Ze willen allemaal als eerste het beste plaatje hebben. Dan ontstaat er een soort groepsdynamiek waarin afspraken makkelijk worden geschonden.’

Op donderdag 5 oktober 2017 werd Annes fiets gevonden in een vijver in Huis ter Heide, waarna de duikers van de brandweer besloten de vijver te doorzoeken en – later – leeg te pompen. De media waren massaal uitgerukt. RTV Utrecht-verslaggeefster Anne-Marie Verhagen deed verslag via een livestream op Facebook. In zijn boek beschrijft Faber hoe hij zijn broer Wim adviseerde om niet te kijken. ‘Zo meteen halen ze Anne uit het water en dan zie je dat live op je scherm.’

Tekst loopt door onder de foto

Nog altijd vindt Faber dat RTV Utrecht een ethische grens heeft overschreden. ‘Ik heb Anne-Marie Verhagen er later over gesproken. Zij zei dat ze zich op dat moment niet bewust was van wat de kijkers allemaal op de achtergrond konden zien. Ik snap dat een verslaggeefster een fout maakt, alleen begrijp ik niet dat er geen eind- of hoofdredacteur is die op dat moment ingrijpt. Dan heb je als grote regionale zender je checks en balances gewoon niet op orde. Tegenwoordig kun je van alles met sociale media, maar dat betekent niet dat je het ook moet doen. Je kunt over alles twitteren en live videobeelden uitzenden, maar het is allemaal ongefilterd. Je moet als medium nadenken hoe je daarmee omgaat.’

Ook het ANP overschreed volgens Faber een ethische grens. Op aanwijzing van Michael P. was de zoektocht verplaatst naar Zeewolde. De recherche deed onderzoek op een plek waar het lichaam van Anne begraven zou zijn. De plek was met witte schermen afgezet, de aanwezige media moesten buiten het afgezette gebied wachten. Om toch foto’s van de plek te kunnen maken, huurde het ANP een helikopter. Faber: ‘Ten eerste verstoorden ze het onderzoek, de politie heeft nog even overwogen om het luchtruim te sluiten. Maar daarnaast hadden er ook al foto’s online kunnen staan voordat wij als familie waren ingelicht.’

Faber stoort zich eraan dat veel media de bewuste luchtfoto’s gewoon hebben geplaatst. ‘Het “keurige” ANP maakt die foto’s en een “kwaliteitskrant” als NRC plaatst ze gewoon. Ik vind dat daar op redacties beter over moet worden nagedacht.’

‘Als ik de balans moet opmaken, dan hebben journalisten hun werk prima gedaan’

Ondanks de vervelende incidenten waren de ervaringen met media overwegend positief, zegt Faber. ‘Het helpt dat je media-ervaring hebt, want je moet continu scherp zijn. Als je dat niet bent, dan lopen ze zo over je heen. Maar als ik de balans moet opmaken, dan hebben journalisten hun werk prima gedaan. Zo slaagde RTL Nieuws erin documenten van een eerdere rechtszaak tegen P. boven water te krijgen.’

Samen met zijn broer Wim schoof Faber aan bij Jinek en Pauw. ‘Het was intens, maar ik ben tevreden hoe dat gegaan is. We kregen de ruimte om ons verhaal te vertellen.’
Na afloop van het gesprek bij Pauw ging het op de sociale media vooral over Yvon Jaspers, die de nodige kritiek te verduren kreeg omdat ze in diezelfde uitzending nogal dramatisch uitweidde over het feit dat ze onder vuur lag vanwege haar commerciële bijverdiensten. Faber zat tegenover de Boer zoekt Vrouw-presentatrice. ‘Ik zag gewoon gebeuren dat het geen handig optreden was van Jaspers, maar wij hadden er verder geen last van. Een paar dagen later hebben we nog wel een mailtje van haar gekregen waarin ze haar excuses maakte.’

Ook met de Volkskrant werkte Faber goed samen. Maud Effting en Willem Feenstra deden onderzoek naar de zaak. Ook begeleiden ze Wim Faber toen hij in de krant een open brief publiceerde aan Rinus Otte, de voorzitter van het gerechtshof in Arnhem. Wim Faber verwijt Otte dat hij verzuimd heeft om P. TBS op te leggen bij een eerdere veroordeling van P. Hans Faber: ‘Het zijn gedegen journalisten die tijd en ruimte nemen om de zaak te willen begrijpen. Ze zijn het tegenovergestelde van journalisten die zo snel mogelijk een bericht online zetten om clicks te kunnen scoren.’

Faber hoopt dat redacties meer investeren in onderzoeksjournalistiek. ‘Als je daadwerkelijk misstanden wilt onthullen, dan kost dat tijd en geld. En er is nogal wat misgegaan in deze zaak, bijvoorbeeld bij de rechterlijke macht en in de forensische zorg. We leven in een land dat is dichtgetimmerd met procedures en protocollen. Ook als het misgaat, zeggen mensen dat ze de juiste procedures hebben gevolgd, maar dat is de papieren werkelijkheid. Het is onder meer aan de journalistiek om te laten zien wat er in de echte realiteit mis kan gaan.’

Faber hield regie en dat wenst hij ook andere families toe. Samen met de politie, Slachtofferhulp Nederland en anderen heeft hij een initiatief opgezet dat ‘Namens de familie’ heet. Families die een groot drama meemaken, krijgen begeleiding van een media-adviseur. Faber: ‘Natuurlijk is het soms pijnlijk om bij deze problematiek betrokken te blijven, maar het voelt vooral goed dat ik op deze manier kan helpen het leed van families te verzachten.’