Glijdende schaal
Op de Freelancersdag van de NVJ vertel ik een collega over opdrachten die ik krijg. Ik zeg dat ik congressen het interessantst vind om te leiden als er ruimte is voor een interview met de sprekers zodat kritische vragen mogelijk zijn. Daarop kijkt de collega mij meewarig aan en vraagt: ‘vind jij dat nog belangrijk?’ Dat woord ‘nog’. Is er iets veranderd waar ik geen weet van heb?
Veelzeggend genoeg komen we net uit de presentatie van een consultant die heeft uitgelegd dat je als freelancer zo snel mogelijk een merk moet worden. De consultant gaf het voorbeeld van een presentator die vanwege zijn zichtbaarheid ook opdrachten als moderator krijgt.
Maar gaat het om zichtbaarheid of om journalistieke kwaliteit? Op zich revolutionair van de NVJ om aandacht te besteden aan business modellen. Want het ging al te lang over dalende tarieven en oplopende tijdsdruk. Maar om dan meteen een stap over te slaan en als rolmodel een presentator te noemen die geen journalist is?
Dat de rol van journalisten aan het veranderen is, is duidelijk. In het modemagazine van Het Parool, van 15 september, schrijft Maud Gerards over de veranderingen in de modejournalistiek. Ze constateert dat het modebloggers aan historische kennis van mode ontbreekt. Ze is het eens met critici die klagen dat bloggers verlengstukken van PR-bureaus lijken. Maar dan blijkt ze er zelf ook een: ‘ik overleg bij opdrachten soms met adverteerders om samen een mooie productie te maken’. Zelf noemt ze dat: ‘niet helemaal journalistiek, maar daardoor niet per definitie slecht’.
Misschien niet slecht, maar de scheidslijn tussen journalistiek en PR wordt zo wel erg vaag. Welke journalisten schrijven op wanneer ze een onderwerp krijgen van een PR-bureau? Of wanneer ze klakkeloos een bericht van een ander overnemen zonder het te checken?
Onze mediawereld is een schimmige wereld. Daar zou de nieuwsconsument veel meer van moeten weten. De Amerikaanse marketeer en PR-man Ryan Holiday doet er een interessant boekje over open in ‘Trust me, I’m lying’, ondertitel: ‘Confessions of a media manipulator’. Als je dat leest dan weet je zeker dat journalistieke onafhankelijkheid nauwelijks meer bestaat. Holiday vertelt hoe hij blogs gebruikte om het nieuws te manipuleren. Hij laat zien hoe het nieuws gecreëerd wordt door spindoctors en PR-bureaus. Hij laat op pijnlijke wijze zien dat bloggers en uiteindelijk ook journalisten van oude media te afhankelijk zijn van geld om objectief te kunnen handelen.
Hij klapt uit de school omdat hij spijt heeft. Hij ziet in dat de informatieverschaffing op deze manier op de lange termijn schadelijk is voor een samenleving. Hij schreef dit boek niet om te stoppen met het spel (hij is marketingdirecteur van kledingbedrijf American Apparel), maar om de regels te veranderen. Kennelijk is dat wat overblijft als je het ‘nog’, of in Holiday’s geval ‘weer’, belangrijk vindt: dat je in ieder geval blijft streven naar een kritische houding.
Praat mee
1 reactie
Wim Krop, 25 september 2012, 09:35
Frederique,
Wellicht steun voor je vanuit een onverwachte hoek. Ik ben namelijk communicatieadviseur, maar ook een vurig pleitbezorger van een onafhankelijke pers.
Uiteraard proberen wij vanuit ons vak onze boodschap zo gunstig mogelijk over het voetlicht te krijgen. Daar zitten echter wel grenzen aan. Manipuleren van feiten (ook waarheid, dat niet bestaande verschijnsel, heb ik het maar niet even) is naar mijn mening een absolute grens. Zelfs in het in mijn vak zo populaire framen (jouw waarheid vertellen), schuilt al snel het gevaar van grootscheepse manipulatie. Vraag maar aan Jack de Vries inzake zijn frame rond ‘draaier’ Wouter Bos.
Ik geloof in kracht en tegenkracht om de zaak in evenwicht te houden. De onafhankelijke journalistiek is in feite nog de enige luis in de pels van de macht. Macht die steeds meer komt te liggen bij het niet al te transparante bedrijfsleven. Als we dit correctiemechanisme opgeven, wie corrigeert er dan nog. De politiek? Welnu, ook die blijkt meer en meer van onafhankelijke journalistiek afhankelijk bij het opsporen van onrecht en machtsmisbruik.
Helaas, en jouw verhaal bewijst het, is er sprake van een soort overgave bij de huidige generatie journalisten. Je zal ook maar opgejaagd worden door je redactie om steeds, leuker, onderhoudender en spectaculairder te berichten terwijl tijd en financiële middelen steeds minder worden. Ik zou zelf waarschijnlijk ook omgaan.
De belangrijke vraag is: hoe houden we de onafhankelijke journalistiek overeind. Ik denk allereerst in de vorm van een goede publieke omroep volgens een nog verder uitgewerkt BBC-model. Dus weg met dat bestel dat wij nu hebben en dat deels ook zo corrupt is als het maar kan. Simpelweg gedegen journalistiek (met alle fouten van dien, want niets menselijks is ook de journalist vreemd), met een redactiestatuut dat de onafhankelijkheid waarborgt. Een omroep die zich niets maar dan ook helemaal niets aantrekt van kijkcijfers. Slechts de journalistieke principes gelden hier. Wie dat gaat betalen? Streng gescheiden reclame-inkomsten en de overheid. Op voorwaarde dat ook die overheid met z’n tengels van de onafhankelijkheid moet blijven.
Zo’n omroep kan ook de inhoudelijke kurk zijn waarop de rest van de onafhankelijke journalistiek kan drijven. Een machtige bondgenoot en voorbeeld in de strijd tegen machtconcentraties.
En misschien zou het niet zo gek zijn als we op middelbare scholen het vak ‘zindelijk denken’ (filosofie zou je het ook kunnen noemen…) zouden introduceren, waarin ook het immense belang van een onafhankelijke pers duidelijk wordt gemaakt. Waarin je een idee krijgt hoe je gemanipuleerd wordt, wat het verschil is tussen de niet bestaande waarheid en de feiten, wat de maatschappelijke rol van de wetenschap is en dat soort essentiële zaken om de wereld om je heen te begrijpen. Met gastlessen van mensen van die publieke omroep, van NRC-Handelsblad, Trouw, Volkskrant en ja…van de Consumentenbond: nog een van de weinige echt onafhankelijke organisaties in ons land (alhoewel er daar ook wat water in de wijn zal moeten worden gedaan als ze financieel willen overleven, ben ik bang….). Kanttekening: wij werken voor die laatste club, maar ik steek voor wat betreft hun onafhankelijkheid er mijn hand voor in het vuur.
Is het niet tijd voor wat meer reuring en actie op dit gebied?
Wim Krop