Frits van Exter over NRC, de hoogleraar en de rechter

De voorzieningenrechter onderstreepte dat het ‘om een botsing van twee fundamentele rechten’ gaat: het recht op de vrijheid van meningsuiting en het recht op privacy. In de journalistieke praktijk moet elke redactie geregeld die belangen afwegen op basis van haar eigen mores. Sommigen zijn daarin terughoudend, anderen zijn eerder geneigd om lieden, die zich in een publieke en hiërarchische functie misdragen, met naam en toenaam te noemen. De afweging is vaak ingewikkeld – wanneer zijn de bomen hoog genoeg? -  maar het wordt nog ingewikkelder als de rechter daar geen grenzen aan stelt met heldere, werkbare criteria.

In november vorig jaar meldde de Universiteit van Amsterdam dat een hoogleraar van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid ontslag heeft genomen na een onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag. Twee NRC-redacteuren onderzoeken de zaak, vragen hem om wederhoor en leggen ook het concept-artikel aan hem voor. Daarop spant hij een kort geding aan. Niet om publicatie te voorkomen (rechters gaan daar zelden in mee), maar om een verbod af te dwingen op vermelding van zijn volledige naam, van de faculteit waaraan hij was verbonden en van eventuele plaatsing van zijn foto.

In haar afweging gaat de rechter de bekende criteria af. Was er sprake van een maatschappelijke misstand? Zeker. Ook uit intern onderzoek was gebleken dat de hoogleraar zich vele jaren schuldig heeft gemaakt aan seksueel grensoverschrijdend gedrag in afhankelijkheidsrelaties en dat de universiteiten de klachten daarover lange tijd niet serieus heeft willen nemen. Het is een illustratie van de conclusies van onderzoek van het Landelijk Netwerk Vrouwelijk Hoogleraren en van vakbonden dat seksuele intimidatie een veel voorkomend probleem is aan universiteiten.

Heeft de redactie haar werk goed gedaan? Ja. Niet alle beschuldigingen zijn volgens hem even overtuigend, maar er is uitvoerig onderzoek verricht en het artikel is ‘voldoende op feitelijke basis gestoeld’. De rechter noemt het niet, maar je zou daar nog aan mogen toevoegen dat de redactie de hoogleraar ook ruim wederhoor heeft geboden.

Tenslotte, is er sprake van een publiek figuur? Ook dat. De rechter gaat daarin mee met het verweer van NRC: ‘Hij was immers hoogleraar, hoofd van de vakgroep en plaatsvervangend raadsheer van het gerechtshof Amsterdam, waarmee hij publieke functies uitoefende. Bovendien trad hij naar buiten met publicaties ‘en heeft in die hoedanigheid (een zekere mate van) mediabelangstelling te dulden’.

En dus, zou je zeggen, is voldaan aan de belangrijkste voorwaarden voor vermelding van zijn naam. Maar de rechter meent toch dat de omstandigheden ertegen pleiten. De eiser is inmiddels al zijn baan kwijt en voor het publieke debat is het niet nodig zijn naam te weten. Hij staat vermelding van de vakgroep toe, omdat hij nu eenmaal in professionele kring toch wel bekend is, maar hij verbiedt NRC hem bij naam te noemen omdat het zijn privéleven te veel schade zou kunnen berokkenen.
Daarbij speelt mee dat de rechter het aannemelijk vindt dat de hoogleraar ‘tot in de lengte der jaren’ aan de schandpaal wordt genageld ‘gezien de grote vlucht die social media hebben genomen en alle commentaren die in de regel op uitingen van deze aard via internet te vinden zijn’.

Van belang is volgens hem ook dat NRC ‘bekend staat als kwaliteitskrant, zodat de daarin vermelde zaken, zeker wanneer deze als feiten worden gepresenteerd, door een groot publiek voor “waar” zullen worden gehouden’.

Je kunt het laatste als compliment aan het adres van de krant beschouwen, maar je ook afvragen wat je met deze curieuze uitspraak moet. Je hebt aan de voorwaarden voldaan om vermelding te rechtvaardigen maar dat wordt je toch verboden omdat lezers, net als de rechter, kunnen denken dat het artikel klopt en zij daarover wel eens hun mening zouden willen verkondigen.

Zou hij werkelijk anders geoordeeld hebben als het een medium met een mindere reputatie betrof (‘schrijf maar op, want niemand gelooft het toch’)? En in hoeverre kan een redactie verantwoordelijk worden gehouden voor de commentaren elders? Overigens is de naam van de hoogleraar al met de simpelste zoekopdracht te achterhalen.

Het lijkt ook haaks te staan op twee eerdere uitspraken. In 2015 eiste de directeur van de Amsterdamse Theaterschool dat de rechter de Volkskrant zou verbieden een artikel te publiceren over zijn gedragingen. En vorig jaar eisten leidinggevenden van een castingbureau dat Nieuwe Revu hun identiteit met terugwerkende kracht online zou verhullen. In beide #MeToo-zaken wees de rechter de eis af, mede omdat het om publieke figuren ging.

Deze rechter gaat er in het vonnis tegen NRC niet diep op in: ‘Voor zover de zaken wel gelijkenis vertonen, valt de belangenafweging in deze zaak net anders uit’. NRC publiceerde het artikel op 15 mei. Zonder volledige naam. Als het hoger beroep al niet tot een ander oordeel leidt, zou het tenminste duidelijker moeten maken waarom het in deze zaak ‘net’ even anders zit dan in andere zaken. Dan weet de journalistiek tenminste waar zij aan toe is.

Frits van Exter is voorzitter van de Raad voor de Journalistiek, maar heeft geen stem in de beoordeling van klachten. Hij verwoordt slechts zijn eigen mening.