Frits van Exter over het lastige afscheid van columnisten

Het is geen vraag voor een voorzitter van de Raad voor de Journalistiek. In onze Leidraad staat niets over het personeelsbeleid van redacties. Het gaat om andere mores dan louter journalistieke. Ik schrijf er toch over omdat columnisten aanblik en aanzien van media helpen bepalen. De lezer, luisteraar, kijker, bezoeker heeft direct belang bij hun wel en wee.

Columnisten zijn vertrouwde gezichten, goede bekenden van vele jaren – al zijn er inmiddels zoveel dat het even duurt voor je ze uit elkaar kunt houden. Het is vreemd dat zij abrupt weer uit je leven kunnen verdwijnen, vaak zonder waarschuwing of bevredigende verklaring. Hoofdredacties en columnisten komen immers slechts zelden gezamenlijk ‘con amore’ tot de slotsom dat het mooi is geweest en dat zij de scheiding netjes willen afhandelen: een tijdige aankondiging, een wellevende afscheidsbijdrage, een waarderend woordje van de hoofdredacteur. Prettig uit elkaar gaan is een kunst die weinig hoofdredacties en columnisten gegeven is.

Zo liet Trouw eerst weten dat Seada Nourhussen eigener beweging was gestopt wegens ‘extreme, negatieve en soms racistische reacties’ op haar bijdragen. Later schrijft zij elders dat het niet ‘soms’ was maar ‘vaak’ en dat zij er een zin aan had willen toevoegen: ‘Ook voelde Nourhussen te weinig bewustzijn vanuit de redactie van Trouw voor haar kwetsbare positie als zwarte, vrouwelijke opiniemaker.’ Het is een zin die de lezer met vele vragen achterlaat.

En ook het ‘misverstand’ tussen VPRO en zijn columnist Philip Freriks is nog niet opgehelderd. Wilden ze hem nu wel of niet kwijt? Freriks heeft in ieder geval de eer aan zichzelf gehouden. De onnavolgbare woorden van de OVT-presentator galmen hem na: ‘De eerlijkheid gebiedt ons te zeggen dat wij tot onze grote spijt afscheid van je gaan nemen als columnist, omdat je carrière zo’n ontzettend hoge vlucht heeft genomen in de finale van je bestaan.’ Over welke ‘eerlijkheid’ sprak hij eigenlijk live op de radio? Hoogstens die van de onwetende.

‘Als de hoofdredacteur je onverwachts belt weet je dat het wel eens afgelopen kan zijn met je column’, schreef Paul de Leeuw in september in het AD. Het deed hem pijn, maar ach ‘iedereen is vervangbaar’. Het laatste kan hij hoogstens in theorie menen: elke columnist moet ten diepste overtuigd zijn van zijn eigen onvervangbaarheid (en nog dieper daarover in groter onzekerheid verkeren).

Ik heb, als hoofdredacteur van Trouw en Vrij Nederland, van verschillende columnisten afscheid genomen. Ik kan ter verdediging zeggen dat ik meer columnisten heb aangenomen en vele ook heb aangehouden, soms langer dan lezers of collega’s raadzaam vonden.

Hoe redelijk het besluit misschien ook was (de krant gaat op de schop, we moeten bezuinigen, we willen diverser zijn) ik was me er van bewust dat ik iemand iets kostbaars ontnam: zijn vaste plek, zijn naam, zijn foto, zijn ritme, zijn houvast, zijn lezers, zijn vrijheid, zijn status. Of hij nu schrijft voor de landelijke kwaliteitskrant of een huis-aan-huisblad, over handelsbetrekkingen met China of over de aftakeling van zijn moeder, de column kan de identiteit van de auteur mede bepalen.

De columnist is ook kwetsbaar. Hij staat met zijn mening in de etalage. Redacties zijn niet altijd even goed en gul in feedback. Kritiek komt altijd harder aan dan lof. Hij kan doelwit zijn van trollen. En hij moet al zoveel andere columnisten het hoofd bieden.

Het afscheid is bijna altijd lastig, vooral als je niet echt een overtuigende reden hebt, maar je eigenlijk alleen maar een beetje op de column bent uitgekeken. Het is makkelijker als er knallende ruzie is. Je proeft haast de opluchting in de woorden van Volkskrant-hoofdredacteur Philippe Remarque (9 november) over het vertrek van Derk Jan Eppink, die na vele botsingen met de redactie liet weten dat hij Europees lijsttrekker voor het Forum voor Democratie wordt: ‘Een actieve politicus als columnist, dat doen wij nooit. Dus zo komt aan deze column, ongemakkelijk maar waardevol, een natuurlijk einde.’

Het is zelden natuurlijk. Het is vaker pijnlijk omdat het persoonlijk is, ook als iedereen zegt dat het dat niet is. Sommigen koesteren hun wrok, eisen smartengeld of gaan in andere media klagen over hun lot. Maar de meeste columnisten stappen er soeverein overheen en gaan monter verder. Zij weten dat hoofdredacteuren ook domme beslissingen kunnen nemen.

PS Overigens is dit een rubriek, geen column.

Frits van Exter is voorzitter van de Raad voor de Journalistiek. Hij heeft geen stem in de beoordeling van klachten en verwoordt hier zijn persoonlijke mening.