‘Fit met fikkie’, wandelen tegen de werkdruk

Mijn tranen komen op een ongelukkig moment. De uitzending van Netwerk begint over een half uur en de verslaggever die verslag moet doen vanuit Jakarta, is niet te bereiken. Ik zie de klok tikken. Paniek en vermoeidheid komen er waterig uit.

De actualiteitenrubriek bestaat al lang niet meer en de volksopstand tegen president Soeharto (1998) klinkt als prehistorie. Toch kwam deze herinnering bij mij terug toen de uitslagen van een NVJ-enquête naar werkdruk bij journalisten bekend werden. Twee derde van de duizend ondervraagden heeft daarmee te maken – in grote of nog grotere mate. Bij Netwerk hadden we ook stress. Alleen waren we nog niet druk met online en sociale media. En hoofdredacteur Maria Henneman greep in als we steeds maar door knalden.

‘Jij gaat een week met vakantie’, zei ze toen mijn tranen waren gedroogd. Tegenwerpingen hadden geen zin, ze zou een collega aanwijzen als contactpersoon voor de verslaggevers in Indonesië. Nog steeds ben ik blij dat ik twee dagen later op een Portugees paard door de bergen galoppeerde. ‘Ik was ervaringsdeskundige’, zegt Henneman achteraf. ‘In mijn tijd bij de vakbeweging heb ik een burn-out gehad. Ik luister sindsdien beter naar mijn hoofd en lijf en herken sneller signalen bij anderen.’

Plateaujaar
Een oproep op Facebook – wie kent een leidinggevende die oog heeft voor werkdruk? – levert maar één reactie op. Het magazine LINDA. heeft in 2017 een ‘plateaujaar’ ingesteld om te investeren in een gezonde werk/privé­balans. De aanleiding was dat een deel van de redactie een burn-out had, inclusief de toenmalige hoofdredacteur. Alleen is dat verhaal al vrij bekend.

Een collega van Trouw raadt aan chef economie Ingrid Weel te benaderen. Zij valt op als leidinggevende, omdat ze ‘staat voor haar team’. Weel (45) reageert zaterdagavond om 23.00 uur. Eerst terughoudend, want ze is nog maar tien maanden chef. Ze gaat overstag, omdat ze werkdruk een belangrijk onderwerp vindt.

‘Het helpt dat ik dit onderwerp als verslaggever in mijn portefeuille had. In interviews met burn-out deskundigen en bedrijfsartsen kwam naar voren dat er een paar voorwaarden zijn om het vol te houden in ons werk: de vrijheid om de onderwerpen aan te pakken die jij belangrijk vindt, ruimte voor flexibel werk, een goede werksfeer, waardering en een chef die vertrouwen in je heeft.’

Hebben andere leidinggevenden dit nog niet door? ‘Ik zie nog steeds veel chefs die hun stempel willen drukken. Ik weet niet of dat een gevoel van macht geeft. Maar ik vond het niet fijn om over onderwerpen te moeten schrijven die ik niet zelf had bedacht. Af en toe kan het niet anders, maar ik vind zo’n directieve manier van leidinggeven niet productief.’

Uit de NVJ werkdruk-enquête blijkt dat journalisten zich afvragen hoe ze werkstress bespreekbaar kunnen maken zonder hun positie te ondermijnen. Weel: ‘Wat erg dat er angst is om daarop afgerekend te worden. Het pleit juist voor je als je aangeeft dat het je teveel wordt. Als leidinggevende ben ik non-stop alert op zulke signalen. Zit een verslaggever elke dag tot 19.00 uur op de redactie, dan zeg ik vrijdag om 14.00 uur: ‘Moet je niet eens naar huis?’ Heeft iemand veel nieuwsdiensten gedraaid, dan kijken we of hij kan werken aan een achtergrondverhaal met minder tijdsdruk.’

‘Het stopt nooit’
Voor journalisten die altijd met hun werk bezig zijn, is het moeilijk om er zelf een punt achter te zetten. Dat blijkt ook uit onderzoek van de hoogleraren Media Studies, ­Tamara Witschge (42) van de Rijksuniversiteit Groningen/Hogeschool van Amsterdam en Mark Deuze, Universiteit van Amsterdam. Met hun studenten interviewden zij wereldwijd 150 journalisten die werken bij 21 start-ups of freelance collectieven. De studie komt op 6 december uit in de UK in het boek ‘Beyond Journalism’.

Witschge: ‘Of we journalisten in Duitsland interviewen, in Frankrijk of Alaska, ze hebben dezelfde impliciete normen: lange werkdagen zijn normaal – je voelt je bijna schuldig dat je naar huis gaat terwijl je collega’s nog blijven zitten. En de werkdruk wordt versterkt door het idee dat het aan jou ligt als het je niet lukt succesvol te zijn.’

Dat laatste hoorden de onderzoekers zo vaak dat ze ervan schrokken. Jonge journalisten vertelden dat ze enthousiast voor zichzelf begonnen, maar zo moesten buffelen dat ze onderuit gingen. Thuis op de bank konden ze alleen maar denken dat ze hadden gefaald. Ze vergeleken zichzelf met succesvolle freelance collectieven zoals Follow de Money zonder te beseffen dat die al veel verder zijn met zaken als fondsenwerving.

Witschge: ‘Tijdens een workshop, georganiseerd in samenwerking met VersPers, een platform voor starters, vroegen we 32 Nederlandse journalisten om een liefdesbrief en een ontslagbrief aan de journalistiek te schrijven. Daar kwamen rake odes en frustraties uit voort. Uit elke brief hebben we de meest pakkende zin gehaald en daar een universele ontslagbrief van gemaakt (een ingekorte versie van die brief, die is samengesteld door Sofie Willemsen, staat in het kader hieronder). Uiteindelijk neemt natuurlijk geen van deze journalisten ontslag. Ze houden te veel van hun vak, al willen ze wel van de onuitgesproken normen af. We hopen dat hun brief collega’s aanzet om hun eigen gedrag te observeren. Hoe creatief kun je zijn als je tegen de klok vecht, nog meer taken op je neemt en geen tijd hebt om te reflecteren? Geef jezelf de ruimte om te experimenteren met anders werken.’

Tekst loopt verder onder de foto.

Fit met Fikkie
Anders werken betekent bij AVROTROS dat medewerkers tussen de bedrijven door met een hond de hei op kunnen. ‘Fit met Fikkie’ heet een nieuw experiment. Een verslaggever van EenVandaag kwam op het idee om elkaars hond uit te laten. Dat was moeilijk te organiseren, maar het dierenasiel in Crailo staat vlakbij.

Sinds oktober kunnen medewerkers een wandelhond lenen. Minimaal een half uur, maximaal twee uur. ‘De eerste keer hebben zich zes medewerkers opgegeven die opgetogen terugkwamen’, zegt personeelsadviseur en initiatiefnemer Muriel Onkenhout. ‘Zij hebben lekker bewogen en we dienen ook nog een maatschappelijk doel.’

Wordt er niet lacherig gedaan over ‘Fit met Fikkie? ‘Mensen vinden de titel juist grappig. We staan open voor ideeën en merken wel of er animo voor is.’ Zo geeft een collega eens per twee weken yogales na werktijd. Geregeld staan er workshops op het programma, bijvoorbeeld over timemanagement, stresspreventie en slapen. Op een lezing over de overgang kwamen twee mannen en 33 vrouwen af, meer dan verwacht. Onkenhout: ‘We hebben die lezing georganiseerd omdat veel burn-out klachten lijken op die van de overgang.’

Onderdeel van het vitaliteitsbeleid is dat leidinggevenden met medewerkers gaan praten als ze drie of meer keer per jaar ziek zijn. Hebben ze een griepje of is er meer aan de hand? Het verzuim bij de omroep is overigens niet hoog – nog geen 3 procent in 2018. Onkenhout: ’We kunnen het effect van onze acties moeilijk meten. Medewerkers zijn wel alerter geworden dat ze tijdig hulp moeten inroepen. In 2018 is het aantal aanvragen voor coaching verdubbeld in vergelijking met het jaar daarvoor. Medewerkers gebruiken daar het budget voor dat ze volgens de omroep cao eens per vijf jaar krijgen.’

Weel, chef bij Trouw, blijft erbij dat leidinggevenden de sleutel zijn voor verandering. ‘Belangrijk, hoor, die cursusjes. Wij hebben ze ook. Je krijgt inzicht in je zwakke punten en je hebt een leuke dag. Maar het probleem ligt niet alleen bij werknemers. Als een chef steeds gestrest of chagrijnig is, heeft dat grote gevolgen voor de werksfeer. Roept hij: “Hoe moet ik dat nou weer oplossen?”, dan kom je de volgende keer geen hulp meer vragen. Als chef wil ik er zijn voor mijn team. Is er een probleem, dan zeg ik: “Komt goed, we lossen het wel op”.’