‘Een journalist is geen werktuig van een geheime dienst’

Als belangrijkste excuus voor zijn heimelijke werk vertelt journalist Bas van Hout in het prima Volkskrant-interview van Menno van Dongen en Xander van Uffelen van 8 juni 2019 dat hij ‘liquidaties’ heeft weten te ‘voorkomen’. Dat klinkt als een gelegenheidsargument. Eenieder die kennis heeft van een misdrijf hoeft niet met de AIVD te kletsen.

Een belletje naar Meld Misdaad Anoniem (0800 7000) werkt ook prima.

Zijn bewering lijkt ook in strijd met de realiteit. Een crimineel verklapt niet tegen iemand die alles aan de grote klok hangt dat hij een moord gaat plegen. Daarvoor zijn de celstraffen te hoog. Daarentegen stuurt een crimineel wel graag een journalist om een boodschap, als waarschuwing naar de concurrent: ‘pas op’.

De Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) - sinds 2002 de Nederlandse Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) - houdt Bas van Hout voor dat zij ‘betrouwbare ingangen in het randstedelijke criminele milieu’ zoeken. Maar wat is het gewicht van zijn informatie naar eigen zeggen geleverd tussen 1997 en 2002?

Een crimineel vertelt niet tegen buitenstaanders wanneer hij een grote kraak zet. En hoe lang verblijft een journalist in de omgeving van een crimineel? De meeste gesprekken zullen beperkt blijven tot de duur van een paar kopjes koffie. Wat er wordt geroddeld, kan de inlichtingendienst ook in de krant lezen. Daarnaast heeft de politie zelf bronnen, de persmuskiet is helemaal niet nodig.

Het nadeel van ‘journalistieke spionage’ weegt zwaar. Na de biecht van Bas van Hout zullen de media in het criminele circuit met nog meer argwaan worden bekeken -  en dat kan tot vervelende situatie leiden.

Interessant is de vraag waarom de AIVD moeite doet voor het winnen van journalistenzieltjes. Welnu: 1) Eenmaal gevangen in het net zullen de journalisten niet snel kritisch over de organisatie schrijven. 2) De inlichtingendienst kan de journalisten in hun tête-à-têtes wijzen op zaken waarvoor de staat publiciteit zoekt, van het gevaar van Rusland tot rechtse organisaties. 3) Buigzame journalisten kunnen regeringskritische collega’s bespioneren of dwarszitten.

Van idealisme ‘voor koning en vaderland’ bij ‘spionisten’, zoals ik deze luistervinken noem, is zelden sprake. De informanten ontvangen een vergoeding en krijgen ‘primeurs’ die hun loopbaan bevorderen, zoals vermaard onderzoeksjournalist Rudie van Meurs betoogt in het boek ‘Journalist te koop’. Van Meurs heeft van de hoge functionaris van de BVD gehoord dat zijn dienst “op elke redactie een mannetje of meer” heeft zitten. Dat kom je in Nederland snel tot het aantal van honderd.

Helaas ontbreekt het binnen de Nederlandse journalistiek aan een discussie over werken voor sectie stiekem. Een Raad van de Journalistiek en het Genootschap van hoofdredacteuren dienen openlijk afstand te nemen van infiltratiepogingen van inlichtingendiensten binnen de Nederlandse journalistiek. Indien betrapt zouden journalisten moeten worden ontslagen. Want een democratie is gediend bij de scheiding der machten. Alleen zo kunnen we elkaars werk controleren.

De schade die misdaadverslaggever Bas van Hout als informant heeft berokkend, valt niet terug te draaien. Zijn eventuele lidmaatschap van de Nederlandse Vereniging van Journalisten kan daarentegen wel worden ingetrokken vanwege grove schending van het beroepsgeheim.

Deze stap is principieel. Van Hout ontvangt naar schatting meer dan een miljoen euro aan immateriële schadevergoeding plus een tegemoetkoming in gederfde inkomsten, omdat de AIVD zijn identiteit onvoldoende heeft beschermd.

Deze riante beloning voor beroepsverraad schrijnt bij alle collega’s die zich keurig aan de journalistieke code van Bordeaux houden maar financieel op een houtje bijten.